تحلیل خطبۀ 221 نهج‌البلاغه بر مبنای مؤلفه‌های آشنایی‌زدایی معنایی و ساختاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه مازندران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران

چکیده

آشنایی­زدایی که از دستاوردهای مکتب فرمالیسم روس است، شامل تمامی شگردها و فنونی است که نویسنده با بهره­گیری آگاهانه از آن‌ها، کلام را از شیوۀ معمول خارج ساخته و مفاهیم موردنظرش را با زبانی ناآشنا ارائه می‌دهد تا با انحراف از زبان معیار و به تأخیر انداختن مخاطب در دریافت معنای متن، کلام خویش را برجسته نماید و سبب لذّت ادبی مخاطب شود. خطبۀ 221 نهج­البلاغه از جمله خطبه­های مهم و تأثیرگذاری است که امیرمؤمنان با بهره­گیری از زبان ادبی و با تصرّف در ترکیب و ساختار جملات آن، دست به آشنایی­زدایی زده است. لذا تحلیل و بررسی خطبۀ مذکور بر این مبنا حائز اهمیت است و می­توانـد زوایای نهفتۀ هنری و بـرجـستگی­های آن را فرادید مخاطب قرار دهد. این نوشتار با روش توصیفی– تحلیلی و با الهام از مؤلفه­های آشنایی­زدایی معنایی و ساختاری به واکاوی خطبۀ یادشده پرداخته است و به این نتایج دست یافت که امام(ع) در حوزۀ معنایی و در محور جانشینی با به‌کارگیری استعاره و کنایه و در محور همنشینی با استفاده از مجاز و تشبیه و در حوزۀ ساختاری با استفاده از شگردهایی چون؛ تقدیم‌وتأخیر، التفات و حذف، بافت روایی خطبه را فراتر از متون عادی قرار داده و مفاهیم موردنظرش را به زیباترین صورت ممکن به تصویر کشیده است. در واقع امام(ع) با گریز از مؤلفه­های شناخته شدۀ معنایی و نحوی و با به تأخیر انداختن مفاهیم موجود در خطبه سبب آشنایی‌زدایی و به‌تبع آن برجستگی خطبه  شده و توان القای مفاهیم را به اوج رسانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The analysis and study of the 221 sermon of nahj-albalaghah on the semantic and structural defamiliarization components

نویسندگان [English]

  • maryam atharinia 1
  • mostafa kamaljoo 2
  • Hosein yosofi amoli 3
1 Master of Arabic Language and Literature
2 Assistant Professor of the Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran, Babolsar
3 Assistant Professor of the Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran, Babolsar
چکیده [English]

defamiliarization one of the important achievements for the school of russian formalism and including all the techniques that the authir uses consciously to reveal the artistic aspects of his work more conspicuously and to exert a great influence on his reders wich led him to present the conseptsin a best and new language to receive the meaning of the text. the 221 sermon is one of the most influential sermons that imam ali attention to defamiliarizate by capturing the structural of sentences. therefore, the analysis of this sermon studying beyond those categorics of refrainment and follows up the aesthetic efiect and the artistic objects related to them. this research is based on a descriptive - analytical method on the semantic and structural defamiliarization to analyze the 221 sermon and has been found that imam ali in the semantic field and in paradimatic axis with the help of metaphor and allusion, and in the syntagmaticaxis using the metonymy and Simile and in the structural axis,using techniques such as delusion, deduction,and removal,has expressedconcepts under consideration  in the most beautiful way using best methods for defamiliarization. the meaning of moving forward and backward in the sermon, In fact,the imam ali by escaping the well-known semantic and syntactic components And by delaying the concepts contained in the sermon, it helps to defamiliarization and consequently the sermon has become prominent and has peaked the power of induction of meanings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • defamiliarization
  • agenda setting
  • meaning
  • Structure
  • nahj-albalaghah
-         قرآن کریم.
-         نهج­البلاغه.
-         ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید. (1337). شرح نهج­البلاغه. چاپ اول. قم: کتابخانه عمومی آیة اللّه مرعشی نجفی.
-         ابن­أثیر، ضیاء­الدین. (1939). المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. تصحیح: احمد الحوفی و بدوی طبانه. قاهرة: دار نهضة مصر.
-         احمدی، بابک. (1380). ساختار و تاویل متن. چاپ نهم. تهران: نشر مرکز.
-         ..................... (1387). حقیقت و زیبایی. تهران: نشر مرکز.
-         بحرانی، کمال­الدین میثم­بن­علی­بن­میثم. (1375). شرح نهج­البلاغه ابن­میثم؛ با ترجمه حبیب­اللّه روحانی. چاپ اوّل. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
-         التفتازانی، سعدالدین. (1391).مختصرالمعانی، چاپ دهم، قم: دارالفکر.
-         الجرجانی، عبدالقاهر. (2004).دلائل الاعجاز. تعلیق: السید محمد رشید رضا. بیروت: دارالمعرفة.
-         حسن، عباس. (1383). النحو الوافی. چاپ هفتم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
-         خضری، علی و محدثی نژاد، عباس. (1396)، «جلوه­های برجسته­سازی در نامۀ 45 نهج­البلاغه». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. شماره 20، 69-54.
-         رجب­نژاد، محمد. (1393). «بررسی جایگاه گوش و چشم در قرآن و نهج­البلاغه». فصلنامه قرآن و طب، شماره 1، 10-35.
-         رحمانی، هما و رادمرد، عبداللّه. (1391). «بازنگری معنایی در التفات بلاغی و اقسام و کارکردهای آن». جستارهای ادبی. شماره 176، 143-168.
-         سجودی، فرزان. (1378). «درآمدی بر نشانه­شناسی شعر». مجلۀ شعر. شماره 26، 20-29
-         السکاکی، ابویعقوب یوسف­بن محمدبن­علی. (1407). مفتاح العلوم. الطبعة الاولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
-         سلیمان، محمد. (2007). ظواهر اسلوبیة فی شعر محمد عدوان. الاردن: دارالیازوری.
-         شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1368). موسیقیشعر. چاپ دوم. تهران: مؤسّسۀ انتشارات آگاه.
-      شهبازی، محمود و اصغر شهبازی. (1392). «کارکردهای زیباشناختی ایجاز حذف در قرآن کریم». کاوشی در پژوهش‌های زبان­شناختی قرآن کریم. شماره 1، 55-68.
-         شیری، علی­اکبر. (1380). « نقش آشنایی زدایی در آفرینش زبان ادبی». آموزش زبان و ادب فارسی. شماره 59، 8-17
-         صفوی، کورش. (1383). از زبانشناسی به ادبیات. چاپ دوّم. تهران: انتشارات سوره مهر
-      طاهری، علی. (1394). «آشنایی­زدایی و برجسته­سازی کلام در خطبه­های نهج­البلاغه با بهره‌گیری از صنعت التفات». فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه. شماره 12، 23-1. 
-         طبل، حسن. (1418). أسلوب الإلتفات فی البلاغة القرآنیة. القاهرة:دارالفکر العربی.
-         عبدالمطلب، محمد. (1994). البلاغة و الاسلوبیة. الطبعة الاولی. لبنان: الشرکة المصریة العالمیة.
-         العشماوی، محمدزکی. (1979). قضایا النقد الادبی بین القدیم و الحدیث. بیروت: دارالنهضه العربیة.
-         عکّاوی، اِنعام فوّال. (1417). المعجم­المفصّل فی علوم­البلاغه. الطبعة الثانیه. بیروت- لبنان: دارالکتب العلمیه.
-         العلوی، یحیى بن حمزة. (1423).  الطراز لأسرار البلاغة و علوم حقائق الاعجاز. تحقیق: د. عبدالحمید هنداوی. الطبعة الاولی. بیروت: المکتبة العنصریة.
-         فتوحی­رودمعجنی، محمود. (1391).سبک­شناسی نظریه­ها، رویکردها و روش­ها. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
-         فضل، صلاح. (1998). علم الاسلوب مبادئُه و اجراءاتُه. الطبعة الاولی. القاهره: دار الشروق.
-         الکوّاز، محمدکریم. (1426). الاسلوب فی­الاعجازالبلاغی للقران الکریم. الطبعة الاولی. مکتب الاعلام و النشر.
-         کوهن، جان. (1986). بنیة اللغة الشعریة. ترجمة محمد الولی و محمد العمری. الطبعة الاولی. دار توبقال للنشر.
-         مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1390). پیام امام امیرالمومنین(ع): شرح تازه و جامعی بر نهج­البلاغه. چاپ اوّل. قم: انتشارات امام علی­بن­ابیطالب(ع).
-         ویس، احمدمحمد. (1416). الإنزیاح بین النظریات الأسلوبیة و النقد العربی القدیم. جامعة حلب.
-         ......................... . (2002).الانزیاح فی التراث النقدی و البلاغیّ. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
-         یاکوبسن، رومن. (1386). «مقاله قطب­های استعاری و مجازی در زبان­پریشی از کتاب زبان­شناسی و نقد ادبی». ترجمۀ مریم خوزان – حسین پاینده. چاپ سوم. تهران: نشر نی.