ارزیابی آموزه «نفی صفات» در نهج‌البلاغه در اندیشه ابن‌میثم بحرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

چکیده

توحید صفاتی، بیان­گر رابطه صفات ثبوتی حقیقی با ذات الهی است و در آن سه دیدگاه عمده مطرح است: زیادت صفات بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات (دیدگاه معتزله) و عینیت صفات با ذات الهی (دیدگاه امامیه). امیرالمؤمنین(ع) در خطبه اول نهج­البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات از ذات الهی می­داند: «کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْی الصِّفَاتِ عَنْهُ». تفسیرهای متعددی در تبیین این روایت، عرضه شده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف تحلیل و ارزیابی آموزه «نفی صفات» در نهج­البلاغه به بررسی این مسئله در اندیشه ابن­میثم بحرانی پرداخته است. از رهگذر این جستار مشخص می­شود که ابن‌میثم بحرانی در حوزه هستی­شناسی، نظریه نفی صفات حقیقی الهی را پذیرفته و آن را با فرهنگ دینی به‌ویژه فرهنگ نهج­البلاغه هماهنگ می­داند و در حوزه معرفت­شناسی، صفات الهی را اعتبارات عقلی می­داند. اعتبارات عقلی در اندیشه ابن‌میثم، برگرفته از نظام فلسفی سهروردی است و بیانگر مفاهیم ذهنی صرف در مقابل مفاهیم ماهوی است. در دیدگاه ابن­میثم میان مفاهیم منطقی و مفاهیم فلسفی خلط گردیده و صفات الهی در شمار مفاهیم منطقی قلمداد شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Doctrine of the "Negation of Attributes" in Nahj al-Balagha in Ibn al-Mutham's Thought

نویسنده [English]

  • Rahman Oshryeh
Assistant Professor of Interpretation Department of Quran University of Science and Education
چکیده [English]

Tawhid attributes expresses the relationship between true and true divine attributes, in which there are three main points of view: the great number of traits on essence (Ash'arites' view), the divine essence of attributes (Mu'tazilite view) and the objectivity of attributes with divine essence (Imamie's view ) In the first sermon of Nahj-ol-Balagha in the first sermon of Nahj-ol-Balagha, Imam Ali (pbuh) stated that perfection was to deny the traits of the divine essence: "Kamal al-khahas al-nafi alsafat al-ahna". Several interpretations have been made in explaining this narrative. Through this descriptive-analytic approach to this problem it is determined that Ibn Maysam, a critic in the field of ontology, accepted the theory of negation of the true divine attributes, and that it was adopted by religious culture, especially Nahj culture In the field of epistemology, divine attributes are considered to be rational credits. The rational credits in the thought of Ibn Ma'tham are based on Suhrawardi's philosophical system and expresses mere mental concepts in contrast to the substantive concepts. In Ibn-i-Mimas's view, there is confusion between logical concepts and philosophical concepts, and divine attributes are considered as logical concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Towhid attributes
  • Nahjolalbagh
  • objectivity of attributes with essence
  • negation of attributes
  • Ibn Maysam Bahrani

مراجع

-    آملى، سید حیدر. (1368). نقد النقود فى معرفة الوجود. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
-    ابن ابی الحدید، عزالدین. (1377). شرح نهج‌البلاغة. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
-    ابن‌سینا، حسین­بن­عبدالله. (1404). الشفاء المنطق. تحقیق سعید زاید. قم: مکتبة آیة الله المرعشى.
-    ابن عربى، محیى­الدین. (1422). تفسیر ابن عربى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
-    ابن‌میثم بحرانی، علی. (1427). شرح نهج­البلاغة. قم: انوار الهـدی.
-    --------------. (1406). قواعد المرام فی علم الکلام. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
-    اشعرى، ابوالحسن. (1400). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. ویسبادن. نشر فرانس شتاینر.
-    اصفهانى، محمدحسین. (1418). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. بیروت: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
-    اعتصامی، عبدالهادی (1392). «مسئله نفی صفات در روایات اهل‌بیت». تحقیقات کلامی. شماره 2، 29-50.
-    بهمنیار بن المرزبان. (1375). التحصیل. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-    تفتازانی، سعدالدین. (1409). شرح المقاصد. تحقیق عبدالرحمن عمیره‏. قم: الشریف الرضی.
-    جرجانی، سیدشریف علی بن محمد. (1325). شرح المواقف.‏ قم: تحقیق بدر الدین نعسانی. الشریف الرضی.
-    جوادی آملی، عبدالله. (1388). تفسیر تسنیم. قم. اسراء.
-    -------------. (1388). رحیق مختوم. سوم. قم: اسراء.
-    -------------. (1385). تفسیر موضوعی. توحید در قرآن. قم: اسراء.
-    حلی، حسن بن یوسف. (1382). کشف المراد. تحقیق جعفر سبحانی. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
-  -------------. (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تصحیح و تعلیق: آیت الله حسن‏زاده آملى. چاپ چهارم. قم: چاپ: مؤسسة النشر الإسلامی.
-    دوانی، جلال‌الدین. (1381). سبع رسائل. رسالة اثبات الواجب الجدیدة. تهران: میراث مکتوب.
-    رازى، فخرالدین. (1406). شرح أسماء الله الحسنى. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
-    راوندی، قطب­الدین. (1364). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
-    رنجبرحسینی، محمد. (1393). «رابطه ذات و صفات الهی از دیدگاه ابن‌میثم بحرانی»، تحقیقات کلامی، سال دوم، شماره چهارم، 41-58.
-    سبزواری، ملاهادی. (1384). اسرار الحکم‏. قم: مطبوعات دینى.
-    --------------. (1360). التعلیقات على الشواهد الربوبیة. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
-   سهروردی، شهاب‌الدین. (1375)‏.‏ مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى. چاپ دوم. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى ‏.
-    شهرستانى، محمد بن عبد الکریم. (1364). الملل و النحل. قم: نشر الشریف الرضی.
-    شیرازى، قطب­الدین. (1383). شرح حکمة الاشراق. تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
-    صبحی صالح. (1425). نهج­البلاغة. قم: دار الاسوه.
-    صدرالمتألهین. محمد بن ابراهیم. (1981 م). الأسفار الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-    --------------------. (1383). شرح أصول الکافی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
-    --------------------. (1386). الشواهد الربوبیة. قم: بوستان کتاب.
-    --------------------. (1387). المبدء و المعاد. تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی. قم: بوستان کتاب.
-    --------------------. (1378). المظاهر الإلهیة. تحقیق سیدمحمد خامنه­ای. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
-    --------------------. (1363). مفاتیح الغیب. تحقیق محمد خواجوی. تهران: موسسه تحقیقات فرهنگی.
-    صدوق، محمدبن­على. (1387). التوحید. تهران. مکتبة الصدوق.
-    ---------------. (1378). عیون أخبار الرضا علیه­السلام. تهران: نشر جهان.
-    طباطبائی. سید محمدحسین. (1423). بدایة الحکمة. تحقیق عباس علی سبزواری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
-    طهرانی، سیدهاشم. (1365). توضیح المراد. تعلیقة علی شرح تجرید الاعتقاد. تهران: انتشارات مفید.
-    طوسی، نصیرالدین. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏. اول. قم: نشر البلاغة.
-    ------------. (بی‌تا). قواعد العقاید(مع تعلیقات السبحانى). قم: مؤسسه امام صادق(ع).
-    عبدالجبار، ابوالحسن. (1422ق). شرح الأصول الخمسة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-    کاشانى، عبدالرزاق. (1426 ق). اصطلاحات الصوفیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
-    کلینى، محمدبن­یعقوب. (1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
-    لاهیجى، عبدالرزاق. (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
-    مجلسی، محمد باقر. (1362). بحار الأنوار. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
-    مجلسی، محمد باقر. (1404 ق). مرآة العقول. تحقیق سید هاشم رسولی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
-    مفید. محمد بن محمد. (1413 ق). أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات. قم: الموتمر العالمی للشیخ المفید.
-    نراقى، ملا مهدى. (1423 ق). جامع الأفکار و ناقد الأنظار. چاپ اول. تهران: انتشارات حکمت.
-    نقوی قاینی، محمدتقی. (1386). مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغة. قاین: زنبق.
-    هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله. (1386 ق). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة. تهران: مکتبة الاسلامیة.
-   یزدان پناه، سید یدالله. (1389). حکمت اشراق (گزارش شرح و سنجش دستگاه فلسفی سهروردی). تحقیق و نگارش دکتر مهدی علی پور. چاپ اول. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 7، شماره 26
شهریور 1398
صفحه 1-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار