کارکرد تفسیری بینامتنیت نهج‌البلاغه با قرآن بر اساس نظریۀ ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 فارغ التحصیل دکتری علوم قرآن و حدیث از دانشگاه تهران

چکیده

بینامتنیت ازجمله مباحث نوین در حوزة مطالعات ادبی است که به بررسی روابط بین دو متن می‌پردازد. نظریه‌پردازان مختلف با خاستگاه‌ها و تحلیل‌های متفاوتی به تبیین این روش پرداخته‌اند. ژنت از نامدارترین نظریه‌پردازان متأخر در این زمینه است که به تفصیل به طبقه­بندی انواع روابط بینامتنی و تحلیل چگونگی آن پرداخته است. از بین متون دینی، ارتباط نهج‌البلاغه با قرآن، به‌ویژه با توجه به این‌که امام علی(ع) به عنوان قرآن ناطق شناختته شده‌اند و بر معیّت ایشان با قرآن تأکید شده است،‌ همواره مورد عنایت شارحان نهج‌البلاغه بوده است. استفاده از روش بینامتنیت در تحلیل این رابطه، نه‌تنها به تعمیق فهم ما هم از قرآن و هم از نهج‌البلاغه کمک می‌رساند،‌ افزون بر آن به استانداردسازی روش بررسی آن نیز کمک می‌کند. در این نوشتار از روش بینامتنی، ژُنت بهره گرفته شده است. در این روش و بر در روابط بینامتنی حضور متن اول در متن دوم در بیشتر موارد با تغییر و دگرگونی­هایی همراه است. مطالعه این تغییرها در حوزة تفسیر و فهم قرآن راهگشا است. امام علی(ع) با استفاده­های صریح و ضمنی خود از آیات قرآن در پاره­ای مواقع به تفسیر قرآن پرداخته‌اند. ایشان گاهی اوقات قسمتی از یک آیه را ذکر و معنای یک واژه را جایگزین کرده‌اند و گاهی اوقات نیز با افزودن عبارت‌هایی بر واژه قرآنی معنای آن را روشن کرده‌اند. همین روش برای تبیین گزاره‌ها و مصادیق آیات قرآنی نیز صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Interpretative Function of Nahjulbalaghe's Intertextuality with the Qur'an, based on Gerard Genet's Theory

نویسندگان [English]

  • shadi nafisi 1
  • hosin afsardir 2
1 Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran
چکیده [English]

Intertextuality Interpersonalism is one of the most recent issues in the field of literary studies that deals with the relationship between two texts. Different theorists have explained this method with different origins and analyzes. Ghent is one of the most famous recent theorists in this field who has studied in detail the types of intertextual relations and how they are analyzed. From among the religious texts, the relationship between Nahj al-Balaghah and the Qur'an, especially given that Imam Ali (as) has been recognized as a Qur'an, is emphasized by his Quran, and has always been the subject of Nahj al-Balagh's commentators. Using the method of intertextuality in analyzing this relationship not only helps to deepen our understanding of both the Quran and Nahj al-Balaghah, in addition to standardizing the method of studying it. The presence of the first text in the second text is associated with changes and changes in most cases. Study of these changes in the field of interpretation and understanding of the Quran is a decisive one. Imam Ali (AS), through explicit and implicit use of Quranic verses, has interpreted the Quran in some cases. They occasionally mention a part of a verse and have replaced the meaning of a word, and occasionally, by adding phrases on the Qur'anic word, have clarified its meaning. The same method has been used to explain the propositions and examples of Quranic verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intertextuality
  • Nahj al-Balaghah's relationship with the Quran
  • Quranic propositions
  • Quranic vocabulary sampling

مراجع

-    آل‌غازی، عبدالقادر. (1382). بیان المعانی. دمشق: مطبعة الترقی.
-    آلن، گراهام. (1385). بینامتنیت. ترجمه‌ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
-    انصاریان، حسین. (1386). ترجمه نهج­البلاغه. تهران: پیام آزادی.
-    ابو‌الفتوح رازی، حسین­بن­علی. (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامى آستان قدس رضوی.
-    ابوعبیده، معمربن­مثنی. (1381). مجاز القرآن. قاهره: مکتبة الخانجی.
-    ابن­ابی­الحدید، عبدالحمیدبن­هبه­الله. (1404). شرح نهج البلاغة. قم: کتابخانة عمومی حضرت آیت­الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
-    ابن قتیبه، عبدالله­بن­مسلم. (بی تا). غریب القرآن. بی‌جا: بی‌نا.
-    بغوی، حسین­بن­مسعود. (1420). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-    ثعلبی، احمد­بن­محمد. (1422). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-    جصاص، احمدبن­علی. (1405). احکام القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-  حاکم نیشابوری، ابو عبدالله.(۱۴۱۱). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
-    راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد. (1412). المفردات فی غریب القرآن. ویراسته‌ی صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
-    زرکشی‌، محمدبن‌­عبدالله. (1410). البرهان‌ فی‌ علوم‌ القرآن‌. بیروت‌: دار المعرفة.
-    زمخشری، محمود­بن­عمر. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
-    سورآبادی، عتیق­بن­محمد. (1380). تفسیر سورآبادی. تهران: فرهنگ نشر نو.
-    سمرقندی، نصر­بن­محمد. (بی‌تا). بحرالعلوم. بی‌جا: بی‌نا.
-    سیوطی‌، عبدالرحمن‌بن‌­ابی‌بکر. (1421). الاتقان‌ فی‌ علوم‌ القرآن‌. بیروت: دار الکتب العربی.
-    شبر، سید عبدالله. (1412). تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر.
-    شریف رضی، محمدبن­حسین. (1414). نهج‌البلاغه. قم: هجرت.
-    شوشتری، محمدتقی. (1376). بهج­الصباغة فی شرح نهج البلاغة. تهران: امیرکبیر.
-    طوسی، محمدبن­حسن. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-    طوسی، محمدبن­حسن. (1414). الأمالی. قم: دار الثقافة.
-    طباطبایی، محمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیه قم.
-    طبرانی، سلیمان بن احمد. (1405). المعجم الصغیر. بیروت/عمان: المکتب الاسلامی/دار عمار.
-    طبرسی، فضل­بن­حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو.
-    طبرسی، فضل­بن­حسن. (1377). تفسیر جوامع الجامع. تهران/قم: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزة علمیه قم.
-    طبری، محمد­بن­جریر. (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
-    ظفری­زاده، سیامک و خاقانی اصفهانی، محمد. (1394). «روابط بینامتنی نهج­البلاغه با اشعار کلاسیک فارسی». فصلنامة پژوهشنامة نهج­البلاغه. سال سوم، شماره 11، 54-35.
-    فراء، یحیی­بن­زیاد. (بی‌تا). معانی القرآن. قاهره: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
-    فیض‌ کاشانی‌، محمدبن‌­شاه‌مرتضی.‌ (1415). تفسیر صافی‌. چاپ دوم، تهران‌: انتشارات الصدر.
-    فیض کاشانی‌، محمدبن‌­شاه‌­مرتضی.‌ (1418). الاصفی فی تفسیر‌القرآن. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
-    قزوینی حائری، سید کاظم. (بی‌تا). شرح نهج‌البلاغه. بی‌جا: بی‌نا.
-    قمی، علی­بن­ابراهیم. (1368). تفسیر قمی. چاپ چهارم، قم: دار الکتاب.
-    کلینی، محمدبن‑یعقوب. (1407). الکافی. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- معارف، مجید و شریعتی نیاسر، حامد. (1395). «اصول و روش تفسیر قرآن در نهج­البلاغه». فصلنامة پژوهشنامة نهج­البلاغه. سال چهارم، شماره 13، 24-1.
-    معرفت‌، محمدهادی.‌ (1415). التمهید فی علوم‌القرآن. چاپ دوم، قم: موسسه نشر اسلامی.
-    مقاتل بن سلیمان. (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-    مکارم شیرازی، ناصر. (1374)، ‏تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
-    مکارم شیرازی، ناصر. (1375). پیام‏ امام‏ شرح‏ تازه‏ و جامعى‏ بر نهج‌البلاغه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
-    نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
-    نجفی خمینی، محمدجواد. (1389). تفسیر آسان. تهران: انتشارات اسلامیه.
-    نحاس، احمدبن­محمد. (1421). اعراب القرآن. بیروت: منشورات محمدعلى بیضون، دار الکتب العلمیه.
-    هاشمی خویی، حبیب­الله­بن­محمد. (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة. چاپ چهارم، تهران: مکتبه الاسلامیه.
-   Genette, Gerard. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree. Tranclate by channa Newman and Claude diubinsky, lincoln/london: university of Nebraska press.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 6، شماره 23
آذر 1397
صفحه 93-111

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار