نقد اجتماعی از نگاه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بوعلی‌سینا

2 مربی گروه معارف دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

نقد اجتماعی از موضوعات مهمی است که به‌رغم پیشینة دیرینه در تاریخ اندیشه و عمل بشری، امروزه به‌دلیل الزامات و مقتضیات زمان اهمیت و ضرورتی مضاعف یافته است. پیشرفت و تعالی جامعۀ انسانی منوط به غنای اندیشۀ‌ نقد و پربار شدن و غنای اندیشة‌‌ نقد مستلزم روشمند شدن و سامان‌بخشی به آن است. از این‌رو در سنت‌های فکری مختلفِ اندیشۀ بشری و به‌ویژه در میان اندیشمندان معاصر غرب تلاش‌های ارجمندی برای پی‌ریزی و استحکام بخشیدن به مبانی تئوریک نقد و عرضۀ نظریه‌ای دربارۀ نقد اجتماعی صورت گرفته است. در این مقاله کوشش شده تا با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و با تحقیق و تأمل در متن نهج‌البلاغه، به‌عنوان یکی از متون مهم و تأثیرگذار در میراث فکری مسلمانان، امکان استنتاج و تدوین نظریه‌ای درباره نقد اجتماعی از این متن بررسی گردد. اگر نظریۀ نقد را به مثابۀ چارچوبی منسجم مشتمل بر اصول و مفروضات نقد، ملاک‌های تشخیص نیک از بد، مرجع تعیین‌کنندة این معیارها، شرایط و ویژگی‌های منتقد و نیز کارگزار یا کارگزاران نقد بدانیم، این مقاله کوشیده است با تأکید و تمرکز بر معیارهای نقد اجتماعی در نهج‌البلاغه امکان استنتاج و عرضۀ نظریه‌ای را در این باب نشان دهد. حاصل بحث این است که از نگاه نهج‌البلاغه مهم‌ترین معیارها و ملاک‌های نقد اجتماعی عبارتند از پرسش­گری، آینده‌نگری، حساسیت نسبت به ارزش‌های بنیادین جامعه و مسئولیت‌پذیری اجتماعی. این معیارها در واقع ملاک تمییز بین جامعۀ به­سامان و ایده‌آل از جامعۀ نابه­سامان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Social critique from the perspective of Imam Ali (AS) in Nahj al-Balagh

نویسندگان [English]

  • yadollah honari latifpour 1
  • seyed javad fazelian 2
چکیده [English]

Social criticism as an important issue, in spite of its long- established background in the history of human thought and behavior, has nowadays become more important due to the requirements of the present- day society. Advancement of the human society rests upon the enrichment of thought of criticism which in turn requires that criticism be systematic and methodical. Thus in various traditions of human thought, particularly among contemporary western scholars, valuable attempts have been made to establish and strengthen a theoretical foundation for criticism and offer a theory of social criticism. In the present study attempts have been made to investigate the possibility of inferring and developing a theory of social criticism from the texts of nahj- al- Balaghah, as one of the leading and valuable texts in the Islamic intellectual tradition. Considering a theory of criticism as a coherent framework consisting of principles and assumptions of criticism, criteria for distinguishing good and bad, a source of determining such criteria, characteristics of a critique, and agents of criticism; the present study claims that Nahj- al- Balaghah enjoys the capacity of offering a theory of social criticism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criticism
  • Social Criticism
  • Nahj al-Balaghah
  • society
  • Tradition
  • Qur'an
  • Imposing and Forbidding
-     آئینه­وند، صادق. (1362). تاریخ سیاسی اسلام. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
-     ایمانیان، حسین و ایروانی­زاده، عبدالغنی. (1387). «دریچه‌ای بر نقد اجتماعی در قرآن: جامعه جاهلی و بخشش»، فصلنامه مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال چهلم، شماره پیاپی 3/81، 63-82.
-     باتومور، تام.ب. (1369). منتقدان جامعه. ترجمه محمد جواهر کلام، تهران: نشر سفیر.
-    بحرانی، مرتضی. (92-1393). «نقد و ارزش؛ بناینقداجتماعیبرارزش‌هایاجتماعیمشترک»، ماهنامه سوره اندیشه، اسفند و فروردین، شماره 74 و 75، 78-81.
-     جعفری، محمدتقی. (1373). اصول حکمت سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان امیرالمؤمنین علی ع به مالک اشتر. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
-     حسینی بهشتی، سید علیرضا. (1380). بنیاد نظری سیاست در جوامع چند فرهنگی. تهران: انتشارات بقعه.
-     حسینی بهشتی، سید محمدحسین. (1380). بایدها و نبایدها، تهران: انتشارات بقعه.
-     دقیقیان، شیریندخت. (2014). «تفاوت رویکردها در نقد اجتماعی». نشریه فلسفی اجتماعی خرمگس. شماره 4، 111-125.
-     راغب اصفهانی، ابی‌القاسم حسین بن محمد بن المفضل. (1404). المفردات فی غریب القرآن. دفتر نشر کتاب.
-     شهیدی، سید جعفر. (1376). ترجمه نهجالبلاغه، تهران: انتشارات علمی ‌و فرهنگی.
-     طباطبایی، سید جواد. (1380). دیباچهای بر نظریه انحطاط ایران، تهران: نشر نگاه معاصر.
-     عالم، عبدالرحمن و یحیوی، حمید. (1388). «فوکو، اندیشمندی انتقادی»، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 2، 231-257.
-     عبده، محمد. (1374). نهج‌البلاغه به انضمام شرح شیخ محمد عبده. ترجمه علی‌اصغر فقیهی، تهران: انتشارات صبا.
-     عربشاهی، سارا و نورایی، محسن. (1393). «اصول انتقاد سازنده در نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهجالبلاغه، سال دوم، شماره 6، 115-128.
-     عوض، محمد مونس احمد. (1393). گستره تمدن اسلامی در قرون میانی، ترجمه عبدالله ناصری طاهری و سمیه سادات طباطبایی، تهران: انتشارات اطلاعات.
-     فروم، اریک. (1381). گریز از آزادی، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: انتشارات مروارید.
-     فوکو، میشل. (1390). تئاتر فلسفه:گزیدهای از درس گفتارها، کوتاهنوشت‌ها، گفتوگوها و....، تهران: نشر نی.
-     کارول، نوئل. (1393). درباره نقد، ترجمه صالح طباطبایی، تهران: نشر نی.
-     محمودی، ایوب، نوروزی، رضاعلی و نجفی، محمد. (1390). «ویژگی‌ها و ثمرات تفکر انتقادی از دیدگاه امام علی»، فصلنامه علمی- ترویجی پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. شماره 13، 93-112.
-     مطهری، مرتضی. (1370). انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا.
-     معلوف، لویس. (1365). المنجد، تهران: انتشارات اسماعیلیان.
-     مکارم شیرازی، ناصر. (1391). پیام امام امیرالمؤمنین(ع): شرح تازه و جامعی بر نهجالبلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-     والزر، مایکل. (1387). تفسیر و نقد اجتماعی. ترجمه مرتضی بحرانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
-     والزر، مایکل. (1389). فربه و نحیف: خاستگاه هنجارهای اخلاقی، ترجمه سید صادق حقیقت و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.