بررسی تطبیقی صفات الهی در نهج‌البلاغه و تحمیدیه‌های ادب فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی کرمانشاه

3 مدرس گروه معارف دانشگاه فرهنگیان

چکیده

در کنار وجوه گوناگون مضمونی و اسلوبی نهج­البلاغه، تحمیدیه­های آن از آثار ارزشمند و تأثیرگذار ادبیات دینی و تعلیمی به شمار می­آید. امام علی­(ع) در این آغازیه­ها مفاهیم فکری برجسته­ای را بیان نموده است که همواره مطمح نظر ادیبان، خطیبان و اندیشمندان بوده است. چنین رویکردی، مورد اهتمام شاعران کهن ادب فارسی، به ویژه شاعران معنوی­گرا، نیز قرار گرفته و اینان نیز جلوه­های معروف و ماندگاری را برای این ادبیات به ارمغان آورده­اند. ازاین‌رو، این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با گزینش 15 مضمون برجسته‌ی این تحمیدیه­ها در نهج­البلاغه و شعر کهن فارسی-که به گواه یافته­های این جستار شباهت­ زیادی میان آنها وجود دارد- به بررسی و تحلیل تطبیقی آنها پرداخته است. افزون ‌بر این، یافته‌های این جستار، بیانگر این است که در میان صفات گوناگون الهی، مفهوم توحید و سپس برشمردن دیگر اسماء و صفات پروردگار، شاخص‌ترین مضمون‌ مشترک در تحمیدیه‌های نهج‌البلاغه و شعر فارسی است. دیگر مضمون‌ها نیز در یک چرخۀ معنایی، بر گرداگرد این محور اساسی (توحید) در حرکت و پیوند هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of Tahmidie in Nahj-Albalaghe and Persian Literary

نویسندگان [English]

  • toraj zeynivand 1
  • sara hasani 2
  • fariba akbarzadeh 3
چکیده [English]

Besides all different modes of content and methods in Nahj-Albalaghe, its Tahmidies are considered as valuable and effective works in didactic and religious literature and Intellectuals. Imam Ali (peace be upon Him) has noted brilliant thought concepts that have been always the object of scholars and orators. This kind of approach has been investigated by poets of ancient Persian Literature specially spiritual poets and they therefore bring up famous and permanent manifestations and other characters attributed for this literature. Thereby, this descriptive-analytic research, by choosing fifteen outstanding content of these Tahmidies in Nahj-Albalaghe and ancient Persian poem, which on the basis of this paper have many similarities, is aimed to investigate and analyze them by a comparative method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj-Albalaghe
  • Ancient Persian Poems
  • Tahmidie
  • Allah atttributes
-  قرآن کریم.
-  نهج­البلاغه (1385)، ترجمه محمد دشتی، چاپ سوم، قم : ارم.
-  ابن­یمین، امیرفخرالدین (1344)، دیوان اشعار ابن یمین فریومدی، تصحیح و اهتمام باستانی راد:کتابخانه سنائی.
-  اسدللهی، خدابخش (1389)، «اندیشه توحیدی در آثار سنایی». فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی. شماره 23.
-  اسدی­طوسی، ابونصر علی­بن­احمد (1354)، گرشاسپ نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهوری.
-  اندیشه قدیریان، گروه رجال بنیاد پژوهش­های اسلامی (1381)، «بررسی مناسبات مضامین در دیباچه‌های پنج گنج نظمی». مجله مشکوه، شماره 74-75.
-  اوحدی مراغه­ای، رکن­الدین ابوالحسن (1307)، جام جم اوحدی، ضمیمه سال هشتم مجله ارمغان، تیرماه 1307.
-  البخاری، محمدبن­عبدالله (1361)، داستان­های بیدپای، به تصحیح: پرویز ناتل خانلری و محمدروشن. تهران: خوارزمی.
-  بهار، محمدتقی(1318)، مجمع التواریخ و القصص، به همت محمد رمضانی، تهران:کلاله خاورمحل.
-  پاپلی­یزدی، محمدحسین (1386)، حمد، ثنا و ذکر خداوند در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، مشهد: پاپلی.
-  جامی، نورالدین عبدالرحمن (1377)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح و مقدمه مرتضی مدرس گیلانی، تهران: کتابفروشی سعدی.
-  جوادی­آملی، عبدالله (1378)، حکمت نظری و عملی در نهج­البلاغه، قم: اسراء.
-  حسینی­فرد، سیدفخرالدین (1394)، بررسی و تحلیل تحمیدیه در نهج­البلاغه، دانشگاه لرستان، دانشکده علوم انسانی.
-  دهلوی، امیرخسرو (1352)، مثنوی تغلق­نامه. تهذیب و حاشیه سیدهاشمی فریدآبادی، به اهتمام محمدصدیق حسن صاحب: اردو.
-  رازی، نجم­الدین (1352)، مرصادالعباد من المبدا الی المعاد، به اهتمام: محمدامین ریاحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  ریحانی، محمد و معروف، غلامرضا (1390)، بیت آغازین شاهنامه، سرسلسله‌ی مثنوی­های فارسی، ادب پژوهی. شماره شانزدهم. بهار 97-119.
-  ستوده، غلامرضا و نجف­زاده بارفروش، محمدباقر (1365)، تحمیدیه در ادب فارسی، انتشارات جهاد دانشگاهی.
-  سعدی، شیخ مصلح­الدین (1368)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
-  --------- (بی­تا)، کلیات سعدی، با مقدمه تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: کتابفروشی موسی علمی.
-  سنایی، ابوالمجد (1368)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
-  سوزنی سمرقندی، محمدبن­علی (1338)، دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، تصحیح و مقدمه ناصرالدین حسینی، تهران: امیرکبیر.
-  شریعتمداری، محمدتقی (1383)، «توحید در قرآن و نهج­البلاغه (2)»، مجله سفینه، شماره 5.
-  شریعتی­نیاسر، حامد (1391)، «دقایق توحید در نهج‌البلاغه»، فصلنامه النهج. شماره 34.
-  شریفانی، محمد (1384)، «تجلی توحید در ادعیه». فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 15.
-  صفی­نیا، نصرت (1381)، هزار سال آغاز سخن در شعر فارسی، تهران: هور آفرید، چاپ اول.
-  طبری، محمد بن جریر (1352)، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  طوسی، خواجه­نصیرالدین (1361)، اخلاق محتشمی، با دیباچه و تصحیح: محمدتقی دانش­پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  طهماسبی، فریدون (1391)، «مضامین اخلاقی در بوستان و مقایسه‌ی آن با نهج­البلاغه»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. شماره 16.
-  عطار، فریدالدین (1339)، خسرونامه، تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، کتابفروشی زوار.
-  --------- (بی­تا)، پندنامه بی سرنامه، تصحیح احمد خوشنویس، تهران: سنائی.
-  --------- (1368)، الهی­نامه، تصحیح و مقدمه هلموت ریتر، تهران: طوس.
-  --------- (2536)، منطق الطیر، به اهتمام سیدصادق گوهرین. بنگاه ترجمه نشر کتاب.
-  --------- (1338)، مصیبت­نامه، تصحیح نورانی وصال، تهران: زوار.
-  غزالی، محمد (1361)، کیمیای سعادت، به کوشش: حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
-  فدایی، محمدجواد (1390)، یاد مرگ، ابعاد و کارکردهای تربیتی یاد مرگ در نهج­البلاغه، چاپ اول. قم: بوستان کتاب.
-  فردوسی، ابوالقاسم (1344)، شاهنامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
-  فرشادفر، عزت­الله (1384)، توحید در نهج­البلاغه، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
-  قانعی طوسی، احمدبن­محمود (1358)، کلیه و دمنه منظوم، به تصحیح ماگالی تودا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  کرمی، محمدحسین و آذرمکان، حشمت­الله (1387)، «بررسی تطبیقی تحمیدیه­های چهار لیلی و مجنون. پاییز»، نشریه علمی پژوهشی گوهر گویا، شماره 7، سال دوم.
-  مطهری، مرتضی (1370)، سیری در نهج‌البلاغه، تهران: صدرا.
-  معروف، غلامرضا (1389)، «سنت ادبی آغازیه و گونه­های آن در قرآن». فصلنامه مشکوه، زمستان، شماره 109.
-  مولوی، جلال­الدین محمد (1363)، مثنوی معنوی. به تصحیح رینولند. ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی. تهران: امیرکبیر.
-  النرشخی، ابوبکر محمدبن عمر(1351)، تاریخ بخارا، ترجمه محمد نصرقباوی، تهران: توس.
-  ناصرخسرو (1367)، دیوان به ضمیمه روشنایی نامه. سعادتنامه، قصاید و معلقات. به اهتمام و تصحیح مجتبی مینوی، تهران: دنیای کتاب.
-  نظام­الملک طوسی، ابوعلی (1368)، سیاست­نامه، به کوشش: جعفر شعار. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
-  نظامی گنجوی، جمال­الدین ابومحمد الیاس­بن­یوسف (1363)، دیوان حکیم نظامی گنجوی، تحریر و تصحیح سیدحسن میرخانی، تهران: سراج الکتاب.
-  یارویسی، منصور (1382)، «فاتحه فکرت و ختم سخن: تحمیدیه در شعر فارسی»، کیهان فرهنگی. شماره 201.