معیار و راهبردهای عدالت اقتصادی در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

2 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

توجه به عدالت و تلاش برای تحقق آن از جمله کارویژه های بنیادین نظام اسلامی است.بر این اساس، تعریف عدالت و نیز معیارهای عدالت در نظام نظری عملی برآمده از مبانی شناختی هنجاری دین اسلام، جایگاه برجسته ای می یابد.بررسی نهج البلاغه نشان می دهد که سه معیار تساوی در اصل دریافت حق، ایجاد فرصت برابر برای بالفعل کردن حقوق و فقرزدایی سه معیار و کلید اصلی در تشخیص فرآیند عادلانه در نظام اقتصادی اسلامی است.معیار سوم با توجه به رابطه اقتصاد و سازندگی اخلاقی جامعه و تاثیر اقتصاد در آن، تعیین می گردد.با توجه به نظریه های اقتصادی متعارف که مبدا محور، فرآیند محور و نتیجه محورند به نظر می رسد که از منظر علی(ع) می باید معیارهای عدالت در هر سه مرحله به صورت توامان مورد توجه قرار گیرد.در مرحله مبدا توجه به ایجاد فرصت برابر، در مرحله فرآیند توجه به شفافیت در قوانین، نگاه واقع بینانه در وضع قوانین و در مرحله نتیجه، ایجاد توازن از جمله مسائلی است که می باید مورد توجه قرار گیرد.تکافل اجتماعی و تامین اجتماعی نیز در همین راستا قابل توجه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Criteria and Guidlines of Justice in Nahj-ol-balaghe

نویسندگان [English]

  • farzad jahanbin 1
  • mohammad nemati 2
چکیده [English]

Paying attention to justice and the effort to realize it’ is one of the fundamental working parties in Islamic system. Based on this issue, the definition of justice and its criteria in a theoretical-operational system which is raised from cognitive and normative foundation of Islam, have achieved favorable position. Examining the content of Nahj-al-balaghe shows that there are 3 main criteria in detecting just process of Islamic Economic System including: equality in the principle of having entitlement, providing equal opportunity in order to have actuality in entitlements and Poverty Elimination. The third criterion is determined by regarding the relationship between economy and creation basis for morality in the society as well as the influence of economics in that relationship. Regarding the conventional economic theories which are origin oriented, process oriented and result oriented. It seems that from Imam Ali’s (P.B.U.H.) perspective, the justice criteria should be considered jointly in all stages. In first stage, i.e. origin, we should take equal opportunity provision into account. Then, at the second one, i.e. process, having transparency in laws and regulations are of interest and at result stage, balance creation needs attention. By the same token, social takaful and social security should be given the same attention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Justice
  • Equal Opportunity
  • social security
  • Social Takaful
  • nahj-al-balaghe
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه
-   ابن‌ابى‌الحدید (1967 م / 1387 ق)، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار احیإ التراث العربى، چاپ دوم.
-   احمد‌بن‌حنبل (بی‌تا)، مسند احمد، بیروت: دار صادر.
-   اخوان­کاظمی، بهرام (1381)، عدالت در نظام سیاسی اسلام، تهران: دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول.
-   امام خمینی (ره)، صحیفه نور.
-   امام خمینی (ره)، وصیت‌نامه الهی سیاسی.
-   آمدی تمیمی، عبدالواحد (1377)، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه محمدعلی انصاری جلد اول و دوم، تهران: انتشارات آرمان.
-   حر عاملی، محمدبن‌حسن (بی‌تا)، وسایل الشیعه، نشر دار احیاء التراث.
-   حکیمی، محمد (1370)، معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های استان قدس رضوی.
-   السباعى، مصطفى (1419)، التکافل الاجتماعى فى الاسلام، بیروت: المکتب الاسلامى.
-   عیوضلو، حسین (1384)، عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اقتصادی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
-   مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی (1387)، خلاصه گزارش نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، تهران، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
-   مجلسی، محمدباقر (1403 هـ. ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-   منتظری، حسنیعلی (1413 ق)، الاحکام الشریعه، قم: تفکر.
-   ناصح علوان، عبدالله (1409 هـ. ق)، التکامل الاجتماعی فی الاسلام، مصر: داراسلام، چاپ پنجم.
-   نوری، حسین (1408 ق)، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت، چاپ دوم.
-   ویلیام تی، بلوم (1373)، نظریه‌های نظام سیاسی، احمد تدین، تهران: نشر اران.
-   یعقوبی، احمد بن واضح (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دارصادر.
-   یوسفی، احمدعلی (1384)، عدالت اقتصادی، مجله اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.