مبانی جغرافیای سیاسی از دیدگاه اسلام با تأکید بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران

چکیده

نهج البلاغه پس از قرآن کریم و سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص)، بنیادگذار فلسفه سیاسی اسلام است که راهبردهای روشنگرانه ای در زمینه سیاست و حکومت ارائه نموده است. حضرت علی (ع) در بسیاری از خطبه ها، نامه ها و حکمت های این کتاب، علاوه بر روشن ساختن نوع معرفت شناسی، هستی شناسی و رویکرد فلسفی خود به جهان، به موضوع نحوه سیاست و مدیریت جامعه و سرزمین از ابعاد مختلف می پردازد.
از آنجا که هر نظام سیاسی در جهان دارای چارچوبی ایدئولوژیک است، لذا ایدئولوژی ها نقشی مهم در شیوة سازماندهی سیاسی فضا به عنوان مهمترین وظیفه جغرافیای سیاسی دارند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، به دنبال شناسایی ریشه های جغرافیای سیاسی در نهج البلاغه بوده و در پی ترسیم چارچوب جغرافیای سیاسی از دیدگاه امام علی (ع) است.
به علت گستره وسیع موضوعات در جغرافیای سیاسی، این پژوهش به چهار موضوع که بیشتر جنبه بنیادین دارد می پردازد. به عبارت دقیق تر، نوع رویکرد فلسفی و هستی شناسانه حضرت به جهان (جغرافیای طبیعی و جغرافیای انسانی)، چگونگی ساختار معرفت شناسی و هستی شناسی از نگاه امیرالمومنین، الگوی مطلوب حکومتی مورد نظر اسلام و همچنین نگاه حضرت به مفاهیم اساسی جغرافیای سیاسی همچون سازماندهی سیاسی فضا، ملت، قلمرو، مشروعیت و... می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد رویکرد فلسفی حضرت علی (ع) رئالیستی، غالب تبیین های حضرت از نوع علّی و همینطور غایی و نوع ساختار حکومتی مدنظر اسلام و به تبع آن امیرالمومنین (ع)، بسیط غیرمتمرکز است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Bases of Political Geography from Islam point of view with emphasizing on Nahj-al-balaghe

نویسندگان [English]

  • reyhane alam 1
  • mahmood vasegh 2
چکیده [English]

Following the Holy Quran and the Holy Prophet (P.B.U.H.) political method, Nahj-al-balaghe is the foundation of political philosophy, which has provided an insightful strategies in the governance and policy. Imam Ali (P.B.U.H.) in many sermons and letters of this book, in addition to clarifying the type of epistemology, ontology and philosophical approach to the world, Points to the policy and manages the society and also the country from various points.
    Since every political system in the world has an ideological framework, therefore ideologies have an important role in the way of organizing political space as the most important task of political geography. The present study was conducted using descriptive analytical method, seeking to identify the origins of political geography in Nahj-al-balaghe and defining the framework of geopolitics from Imam Ali (PBUH) point of view. The results show that the philosophical approach of Imam Ali’s (P.B.U.H.) is a realistic one, and dominant explanations of him are causal and also conclusive, and the type of governance structure from Islam and Imam's point of view is a decentralized comprehensive one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political geography
  • Islam's political philosophy
  • nahj-al-balaghe
  • Government
-     قرآن کریم
-     نهج­البلاغه
-     آتشی، عهدیه (1392)، بررسی اصول و مبانی مدیریت سیاسی فضا از دیدگاه اسلام، پایان‌نامه دوره کارشناسی، دانشگاه تهران، استاد راهنما دکتر محمود واثق.
-     آخرت­دوست، وحید (1390)، مبانی مشارکت مردم در سیره حکومت امام علی (ع)، فصلنامه بصیرت، سال دوازدهم، شماره 35.
-     پیروز، علی‌آقا؛ ابوطالب، خدمتی؛ عباس، شفیعی و محمود بهشتی‌نژاد (1389)، مدیریت در اسلام، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
-     تمیمی­آمدی، عبدالواحدبن­محمد (1381)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ترجمه مصطفی درایتی، مشهد: انتشارات ضریح آفتاب.
-     جنسن، آریلد هولت (1376)، جغرافیا؛ تاریخ و مفاهیم، ترجمه جلال تبریزی، تهران: انتشارات سیر و سیاحت.
-     جعفری، سیدمحمدمهدی (1385)، مدیریت قبیلگی و مدیریت مدنی در نهج‌البلاغه، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 10، شماره 1.
-     چلونگر، محمدعلی (1380)، دیپلماسی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و اله، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره 5 و 6.
-     حافظ‌نیا، محمدرضا (1390)، تبیین فلسفی ساختار حکومتی بر پایه مؤلفه‌های جغرافیای سیاسی، سخنرانی در دانشگاه تربیت مدرس، برگرفته از سایت انجمن ژئوپلیتیک ایران.
-     حافظ‌نیا و همکاران (1392)، مدیریت سیاسی فضا در سیستم‌های بسیط متمرکز، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره اول.
-     حافظ‌نیا، محمدرضا و کاویانی‌راد، مراد (1393)، فلسفه جغرافیای سیاسی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
-     حلیمی‌جلودار، حبیب‌الله (1392)، آسیب‌های سیاسی و اجتماعی در نهج‌البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال اول، شماره 1.
-     دلشاد تهرانی، مصطفی (1372)، سیره نبوی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-     راشدی، لطیف و راشدی، سعید (1390)، غررالحکم و دررالکلم، قم: انتشارات پیام علمدار.
-     روسو، ژان ژاک (1368)، نظریه قرارداد اجتماعی، ترجمه غلامحسین زیرک‌زاده، تهران: انتشارات ادیب.
-     شکوری، ابوالفضل (1377)، فقه سیاسی اسلام، تهران: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
-     طباطبایی، محمدحسین (1366)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدرضا صالحی کرمانی، جلد چهارم، قم: انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
-     عارف‌نژاد، ابوالقاسم (1389)، مردم‌سالاری دینی در نهج‌البلاغه، پیک نور، سال چهارم، شماره اول.
-     علی­محمدی، علی (1389)، قرائت یوسف قرضاوی از دین، سیاست و سکولاریسم، کتاب ماه دین، تهران، شماره 153.
-     فارابی، ابونصر (1376)، السیاسه‌ی المدنیه، ترجمه و شرح حسن ملک شاهی، تهران: انتشارات سروش.
-     فیرحی، داود (1382)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: انتشارات سمت.
-     کامران، حسن و واثق، محمود (1386) منطق و روش علمی در جغرافیای سیاسی، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 10.
-     کامران، حسن و واثق، محمود (1389) تبیین در جغرافیا؛ براساس فلسفه اسلامی، فصلنامه جغرافیا، سال هشتم، شماره 24.
-     کامران، حسن و واثق، محمود (1389) تحلیل جغرافیایی از واژه قرآنی امت، فصلنامه جغرافیا، سال هشتم، شماره 26.
-    کامران، حسن و واثق، محمود (1390)، نظریه دولت در دیدگاه ابن خلدون؛ با تأکید بر جنبه‌های جغرافیایی دولت، فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 29.
-     کامران، حسن و واثق، محمود و مینایی، مهدی (1390)، قلمروهای جغرافیایی در فقه سیاسی اسلام، فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 31.
-     گل صنم لو، زین‌العابدین و موحدی محب، عبدالله (1390)، حکومت و حقوق متقابل مردم و زمامداران در نهج‌البلاغه، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره 7.
-     لازی، جان (1377)، درآمدی تاریخی به فلسفه علم؛ ترجمه علی پایا، تهران: انتشارات سمت.
-     مطهری، مرتضی (1359)، خدمات متقابل اسلام و ایران، جلد چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-     مطهری، مرتضی (1359)، سیری در نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات صدرا.
-     معرفت، محمدهادی (1377)، ولایت فقیه، قم: انتشارات التمهید.
-     مویر، ریچارد (1379)، درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میرحیدر، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
-     نصیرالدین طوسی، محمد (1360)، اخلاق ناصری، ترجمه و تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی.
-     نوایی، علی‌اکبر و سیدموسوی، سیدحسین (1390)، ساختار حکومت در نهج‌البلاغه، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره 6.
-     نیکومرام، هاشم؛ کاووسی، اسماعیل و رحمانی، جعفر (1386)، اصول مدیریت اسلامی از منظر امام علی (ع)، تهران: انتشارات پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
-     واثق، محمود (1384)، ریشه‌های نظری دیدگاه‌‌های نوین جغرافیای سیاسی در منابع اسلامی، پایان‌نامه دوره دکتری، دانشگاه تهران، استاد راهنما دکتر زهرا پیشگاهی‌فرد.
-     هاشمی، سیدحسین (1390)، ساختار حکومت اسلامی در اندیشه اسلام، فصلنامه حسنا، سال سوم، شماره نهم.