بررسی بازتاب منهیّات نهج‌البلاغه در حدیقۀ سنایی با رویکرد بینامتنیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

4 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

طبق نظر نظریّه­پردازانِ بینامتنیت ازجمله کریستوا، هر متنی در ارتباط با متون پیشین، معنی می­یابد. متن ممکن است صورتِ گسترش­یافته یا شکل هنریِ متون قبلی باشد. حدیقۀ سنایی به­عنوان متن تعلیمی و عرفانی، از متون اسلامی فارسی و عربی بهره­ها برده است. نهج­البلاغه، یکی از متون اسلامی است که سنایی در پدید آوردنِ حدیقه­الحقیقه، به­صورت گسترده و فراتر از حدّ تأثیرپذیری، بدان نظر داشته است؛ به­گونه­ای که برای درکِ بسیاری از نکته­های حدیقه، باید به سخنان مولا علی(ع) به­ویژه نهج­البلاغه مراجعه کرد. موضوع رذایل و محرّمات، به دلیل بازتاب نسبتاً گستردۀ آن، در کلام علی(ع) و نیز حکیم سنایی، مبحث اصلی تحقیق حاضر است که براساس رابطۀ بینامتنی و با تأکید بر نهج­البلاغه و حدیقه­الحقیقه بررسی می­شود. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد سنایی در مثنویِ تعلیمی عرفانیِ حدیقه­الحقیقه، هم از امکانات شعری و هم از واژگان، مضامین و اشارات ارزندۀ سخنان علی(ع) به­صورت­های سه­گانۀ بینامتنی (نفی بخشی، نفی متقارن و نفی کامل) استفاده کرده است. بی­تردید، این تعاملِ آگاهانۀ حدیقه با کلام علی(ع)، موجب ماندگاری و پویایی اثر سنایی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of intertextual relations of Nahj al-Balaghah and Haghighat al-Haghigha (in the subject of monasticism)

نویسندگان [English]

  • khodabakhsh asadollahi 1
  • Behnam Fathi 2
  • Ramin Moharrami 3
  • Mehrdad Aghaei 4
1 Mohaghegh Ardabili University
2 Mohaghegh Ardabili University
3 Mohaghegh Ardabili University
4 Assistant professor
چکیده [English]

According to theoreticians of intertextuality, including Kristeva, any text in relation to previous texts is meaningful. The text may be an expanded form or an artistic form of previous texts. The Sana'i tradition as a text and mystical text has benefited from the past Persian and Arabic texts of Islam. Nahj al-Balagha is one of the Islamic texts in which Sanai has viewed it broadly and beyond the scope of reasoning in a way that he has created in order to understand many of the points of the hijah, The words of Mola Ali (as), especially Nahj al-Balaghah, came. The subject of vices and secrets, due to its fairly wide reflection, in the Word of Ali (as) and also Hakim Sanai, is the main topic of the present research, which is examined based on the intertextual relationship and the emphasis on the hypothesis and hypothesis of the dispute. The result is that: Sanai in the mystical teaching of Hadjiq-ul-Haqiqa, as well as poetry and the vocabulary, themes and references of Ali (AS)'s three-part intertextual (rejection, negation, and complete negation) ) Has used. Undoubtedly, this conscious interaction of Hadithaha from Ali's (PBUH) words has caused the sustainability and dynamism of the Sana'a work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • monasticism
  • Hadighat-olhaghighat
  • Interstellar
- قرآن کریم، با ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای.
- آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
- الآمدی التمیمی، عبدالواحد. (1422 ق). غررالحکم و دررالکلم، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
- احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن (نشانه­شناسی و ساختارگرایی)، تهران: مرکز.
- امین مقدسی، ابوالحسن؛ خلف، حسن؛ همایونی، سعداله. (1390). «روابط بینامتنی نهج‌البلاغه با آثار امین الریحانی»، پژوهشنامه نقد ادب عربی، سال اول، شمارۀ یک، 6-24.
- البیهقی، ابوبکر. (1410 ق). شعب­الایمان، تحقیق محمدالسعید بسیونی زغلول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- الحرّالعاملی، الشیخ ابوجعفر. (بی­تا). وسائل­الشیعة، قم: الناشر مؤسسة آل­البیت لإحیاء التراث.
- خسروی، حسین. (1388). «تأثیر قرآن و حدیث در حدیقۀ سنایی»، کیهان فرهنگی، سال بیست و ششم، شمارۀ 274 و 275، 54-59.
- سنایی، مجدودبن آدم. (1387). حدیقه­الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- صبحی، صالح. (1415 ق). نهج­البلاغه، دارالاسوة للطباعة والنشر، الطبعة الاولی.
- صدوق، ابوجعفر محمدبن علی بن الحسین. (1373).عیون اخبارالرضا، تهران: نشر صدوق.
- طاطیان، سمیه. (1393). «بازتاب ­آموزه­های ­اخلاقی نهج­البلاغه در اشعار و مثل­های فارسی»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج­البلاغه، سال دوم، شمارۀ 8، 47-62.
- ظفری­زاده، سیامک و خاقانی، محمد. (1394). «روابط بینامتنی نهج­البلاغه با اشعار کلاسیک فارسی»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج­البلاغه، سال سوم، شمارۀ 11، 35-54.
- العجلونی، اسماعیل بن محمد. (1408 ق). کشف­الخفاء و مزیل الالباس، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- عزام، محمد. (2001). النص الغائب، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
- الکلینی الرّازی، ابوجعفر ثقۀ الاسلام محمدبن یعقوب. (1389 ق). الکافی، تحقیق: علی اکبر الغفاری، طهران: دارالکتب الاسلامیة، الطبعة الثانیة.
- المجلسی، محمدباقر. (بی­تا). بحارالانوار، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محمدی ری­شهری، محمد. (1387). میزان­الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث.
- مسبوق، سید مهدی. (1392). «روابط بینامتنی قرآن با خطبه­های نهج­البلاغه»، مجلۀ علمی-پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال دهم، شمارۀ 2، 205-224.
- مکارم شیرازی ، ناصر. (1390). پیام امام، قم: انتشارات امام علی بن ابی­طالب(ع).
- نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت (نظریه­ها و کاربردها)، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
- نفیسی، شادی و حسین افسردیر. (1397). «کارکرد تفسیری بینامتنیت نهج­البلاغه با قرآن براساس نظریۀ ژرار ژنت»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج­البلاغه،سال ششم، شمارۀ 23، 93-112.