2024-03-28T13:46:40Z
https://nab.basu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=335
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
بازشناسی سطوح گفتمانی در نهجالبلاغه
احمد
قرایی سلطان آبادی
هر متن تابعی از یک گفتمان یا تعامل چندگفتمان با یکدیگر است. هر صاحب گفتمانی نیز به کمک قواعد زبانی به حوادث و واقعیتهای پیرامونی خود معنا میبخشد و تولید محتوا میکند. از این منظر، متن نهجالبلاغه حامل و محمل اصلی گفتمان امام علی(ع) است که بر سطوح مختلف و با ساختارهای زبانی متفاوت شکلگرفته است. در این پژوهش از روش تحلیلی و بهخصوص الگوهای کار در حوزۀ روش تحلیل گفتمان و تطبیق آن بر نهجالبلاغه کمک گرفته شده است تا روشن گردد که از یکسو، گفتمان امام در نسبت با سایر گفتمانهای رقیب، شفافیت، جامعیت و قاطعیت بیشتری دارد؛ از سوی دیگر، هندسۀ زبانی و معرفتی این گفتمان، اضلاع متعددی دارد. یافتههای این پژوهش از این واقعیت حکایت دارد که در متن زبانی نهجالبلاغه سطوح متعدد گفتمانی قرار دارد که میتوان به مواردی چون استفادۀ مناسب از مفاهیم و اصطلاحات رایج زمانه؛ تنوع اهداف و مقاصد در استفاده از زبان؛ توانش بالای ارتباطی بین امام و دیگران؛ ترسیم خطمشیهای اساسی جامعه از دل اتفاقات گوناگون؛ تنوع کنش گفتاری به جهت تعدد مخاطب و تفاوت موقعیت؛ ابتنای هر واقعیت بر اندیشه و باور راستین؛ پردهبرداری از مقاصد و کارکرد گفتمانهای رقیب؛ هدایت مردم و جامعه به سمت الگوهای برتر و کامل زیست فردی و اجتماعی و غیره اشاره کرد. نبود هر یک از این سطوح با رسالت خاص امام بهخصوص پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) که جامعه دچار اختلافات زیادی شده بود و میبایست گفتمانی جامع، دقیق و اثرگذار خلق کند تا در برابر گفتمانهای رقیب حرفی برای گفتن داشته باشد سازگار در نمیآید.
سطوح گفتمانی
تحلیل گفتمان
نهجالبلاغه
زبان
2018
05
22
1
19
https://nab.basu.ac.ir/article_2256_a9168799feb2000764c61f183d19f2d0.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه، دریچهای به روی انسان معاصر
محمدرضا
آرام
حسین
آریان
حسین
میرزایی نیا
امروزه هرمنوتیک بهعلت توجه ویژه به مقولة زبان و تفسیر، به کانون اصلی تفکر معاصر تبدیل شده است و دانشهایی نظیر الهیات، ارتباطی گستردهتر با مقولة زبان یا فهم متن یافتهاند. در واقع انسان از حیطۀ «فهمیدن» است که به حیطۀ «عمل» گام مینهد و این امر ضرورت بازبینی در اصول فهم متون راهبر (متون دینی) و ازجملة آنها، نهجالبلاغه را هرچه بیشتر آشکار ساخته است؛ چنانکه بتواند پاسخگوی بخشی از نیازها و سؤالهای دینی انسانِ عصر حاضر باشد. البته نهجالبلاغه مانند تمامی متون و کتابهای دیگر هنگام مراجعه و استفاده صامت و نیازمند تفسیر میباشد که قطعاً در این راستا خوانشهای متعددی هم پدید خواهد آمد، لذا جهت ارزیابی فهمها و خوانشهای گوناگون از متن، ملاکهایی مورد نیاز میباشد تا تفاسیر صحیح از تفاسیر نادرست مشخص گردد در غیراینصورت اصل تفسیرپذیری در مواجهه با این قرائتهای گوناگون به تکثر بیضابطه و در نتیجه به نیهلیسم هرمنوتیکی منجر خواهد شد که منتهی به عدممعناداری متن موردنظر خواهد شد و هرگز فهم معنای مقصود مؤلف، امکانپذیر نخواهد بود. ضرورت بررسی هرمنوتیکی نهجالبلاغه زمانی آشکارتر میشود که جایگاه «امام علی(ع)» بهعنوان پایگاهی فکری، فرهنگی، ادبی و اسلامی مدنظر قرار گیرد. این پژوهش درصدد است با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، روشی برای تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه ارائه دهد که برگرفته از هرمنوتیک عام شلایرماخر است. علم هرمنوتیک، فن فهم گوینده است در آنچه گفته است، اما زبان همچنان کلید است. با پذیرفتن رابطة سازمندِ میان سبک و اندیشه و در نظرگرفتن نحو بهعنوان سازندة اندیشه و حامل آن، میان ساختارهای نحوی جملهها، با نوع سبک، پیوند استوار خواهیم یافت. این پژوهش چنانچه از اسم آن برمیآید صرفاً دریچهای و نگاهی به موضوع تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه است و پرداختن به جزئیات این مطلب مجالی گستردهتر میطلبد.
متن
نهجالبلاغه
انسان معاصر
هرمنوتیک
شلایرماخر
2018
05
22
21
37
https://nab.basu.ac.ir/article_2257_c4239ad82b0f7c65eec82cd1e62a73f9.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
تحلیل خطبه «فتنه» نهجالبلاغه براساس مبانی نقد فرمالیسم
علیرضا
روستایی
ساجد
زارع
حمید
احمدیان
فرمالیسم یا همان صورتگرایی یکی از جدیدترین مکاتب نقد ادبی است که در قرن بیستم ظهور کرد. ارزش زیباشناختی یک اثر ادبی از نگاه فرمالیستی در درجة نخست مبتنی بر شیوة بهکارگیری فرم واژگان، عبارتها و کیفیت ساختار متن میباشد. پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی مکتب صورتگرایی و با رویکردی تحلیلی، «خطبة فتنه» در نهجالبلاغه را مورد بررسی قرار داده است. ساختار و فرم عبارات در این جستار از سه منظر واژگانی، آوایی و نحوی- صرفی، تحلیل شده است. هدف از انجام این پژوهش تبیین میزان خلاقانه بودن فرم واژگان، جملات و نقش آن در رساندن مضمون خطبه و برانگیختگی مخاطب میباشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با اتخاذ شگرد قاعدهافزایی، از گذر تناسب معنایی، تکرار و تقابل واژگان در قالب ساخت ترکیبات تازه، انسجام خاصی در متن حاکم شده است. ضربآهنگ آوایی واژگان با تکرار برخی از حروف که ارتباط معنایی مستقیمی با مضمون متن دارند، مفهوم را به شکلی ملموس و قابل فهم به مخاطب انتقال میدهد؛ همچنین تکرار ساختهای نحوی مشترک و جملات اسمیۀ کوتاه، تکرار ادوات تأکید و قسم بهعنوان یکی از عوامل برجستهساز متن، زمینه را برای جلب توجه بیشتر مخاطب فراهم ساخته و به نحو اعجاب برانگیزی با مضمون کلی خطبه تناسب و همخوانی دارد.
تحلیل فرمالیستی
خطبة فتنه
برجستهسازی
قاعدهافزایی
2018
05
22
39
56
https://nab.basu.ac.ir/article_2258_73162cb43cb9ce9d8b5d1d774fe0bb66.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
سبکهای مدیریت در نهجالبلاغه
ابوالقاسم
یعقوبی
اکبر
عروتی موفق
فتانه
فتحی
یکی از محورهای اصلی مطالعه در حوزۀ مدیریت مقوله رهبری است. هدایت و رهبری از وظایف عمدۀ مدیریت است ولی تمام کار او نیست. این امر زمانی تحقق مییابد که فردی به هر دلیل کوشش کند بر رفتار فرد یا گروهی اثر بگذارد، زیرا رهبری یعنی قدرت تأثیرگذاری بر پیروان، به نحوی که براساس میل و خواستۀ خود در جهت تحقق اهداف در موقعیتهای گوناگون حرکت کند. پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کتابخانهای به روش تحلیلی-توصیفی انجام پذیرفته است و با بررسی نهجالبلاغه، مقالات، کتابها و منابع مختلف تلاش کرده است، تا به تبیین مفهوم سبکهای مدیریت از منظر نهجالبلاغه بپردازد. نتایج پژوهش نشان میدهد که دیدگاه امام علی (ع) نسبت به رهبری و مدیریت، دیدگاهی مردم محور است که اگر نفوذی و فرمانی وجود دارد در جهت اهداف زیردستان و رفاه عامۀ مردم است و اگر رهبر بهدنبال تحقق اهداف سازمان و مجموعۀ خاص خود است، این اهداف چیزی جز رضایت مردم نیست و اینجاست که امام علی(ع) رهبری را وظیفهای سنگین و مسؤولیتی دشوار میداند. امام علی(ع) به مدیران خود یادآوری میکند که آنان خدمتگزاران مردم هستند و باید دارای صفتهای اخلاقی باشند.
مدیریت
نهجالبلاغه
ویژگیهای رهبری
سبکهای مدیریت و خصوصیات و معیارهای تخصصی مدیران
2018
05
22
57
76
https://nab.basu.ac.ir/article_2259_7d3f8d5b8a968551762d58e43de97e0b.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
نقد و بررسی نظریه استقلال اخلاق کانت با تکیه بر مبانی اخلاق اسلامی در کلام امام علی(ع)
محمدجواد
دکامی
اعتقاد به تعمیمپذیری و استقلال اخلاق که از اصول اساسی نظریه اخلاقی کانت است، قرنها قبل از او به بهترین نحو ممکن، بهوسیله امام علی(ع) تبیین شده است. با مطالعات توصیفی- تحلیلی و مقایسه سخنان امام علی(ع) با دیدگاه کانت اثبات میشود که میان این دو دیدگاه وجوه اشتراک و اختلاف زیادی وجود دارد؛ نقـصهای دیـدگاه کانت در این خصوص، در سخـنان حکیمانه امام علی(ع) دیده نمیشود: کـانت، اصل تعمـیمپذیری را صرفاً از بعد اثباتی مدنظر قرار میدهد؛ اما امام علی(ع) هر دو بعد اثباتی و سلبی را در نظر میگیرد. کانت در خصوص استقلال اخلاق از اموری مانند غایات، الگوها، امیال و امر و نهی الهی، بهشدت مطلقنگر است و در حقیقت مرتکب افراط میشود؛ اما امام علی(ع) از هرگونه افراط و تفریط در این خصوص مبرّا است. این وجه امتیاز به هدف این دو از اخلاق برمیگردد؛ کانت اخلاق را برای اخلاق میخواهد؛ اما امام علی(ع) اخلاق را برای تقرّب به کمال مطلق یعنی خدا. او وجود هرگونه الگوی کامل اخلاق را انکار میکند؛ اما امام علی(ع) آن را میپذیرد. این پژوهش ضمن اثبات فضیلت دیدگاه اخلاقی امام علی(ع) بر مکاتب بشری، الگویی برای پژوهشگران فلسفه اخلاق جهت بررسی اصول اخلاقی در کلام اولیای دین است.
استقلال اخلاق
امام علی (ع)
کانت
امر مطلق
تعمیمپذیری اخلاق
دیگرآئینی
2018
05
22
77
93
https://nab.basu.ac.ir/article_2260_15b4984b262199ae582cab812c448430.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
نعت مفرد و دلالتهای آن در نامههای نهجالبلاغه
معصومه
قرداشی
مرضیه
آباد
حسن
عبدالهی
علی
نوروزی
نعت مفرد یکی از انواع نعت است که در چهار مورد اعراب، معرفه و نکره بودن، جنس و عدد، تابع منعوت خود است. این نوع از نعت، کاربرد فراوانی در نامههای نهجالبلاغه دارد و در اغراض مختلفی ازجمله تخصیص، توضیح، مدح و ستایش، ذم و نکوهش، تأکید و ابهام بهکار میرود. هدف پژوهش پیشرو بررسی نعت مفرد و شناخت اغراض و دلالتهای آن در نامههای امیرمؤمنان علی(ع)، در نهجالبلاغه است. از اینرو پژوهش حاضر کوشیده است این اغراض و دلالتها را با روشی توصیفی- تحلیلی در نامههای نهجالبلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که دلالت «تخصیص»؛ محدود کردن دایره اشتراکات در نکرهها و دلالت «توضیح»؛ رفع احتمالات در معرفهها، بسامد بالایی در نامههای نهجالبلاغه دارد. همچنین غرض مدح و ستایش در مورد خدای متعال و پس از ذات حق بهترتیب در مورد حضرت رسول و اهلبیت و صالحین آمده است. چنانکه صفات ذم و نکوهش در مورد شیطان و هوای نفس و معاویه وارد شده است. اغراض تأکید و ابهام با کارکرد کمتری در کلام امام علیهالسلام دیده میشود.
نعت
اغراض
نامهها
نهجالبلاغه
2018
05
22
95
113
https://nab.basu.ac.ir/article_2261_9cd2cc8d0d17f687226e953ace69844d.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1397
6
21
استخراج مؤلفههای حکمرانی خوب بر اساس نامۀ مالکاشتر و بررسی تطبیقی با اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران
محمدرضا
یوسفی شیخ رباط
فهیمه
بابایی
بررسی پدیدههای جدیدی همچون «حکمرانی خوب» که بر اساس اصول و اهداف معینی شکل گرفتهاند، میتواند به حل مشکلات جوامع کمک کند، از اینرو در این پژوهش کوشش شده جهت درک بهتر نگرش اسلام به حکمرانی خوب، از عهدنامۀ مالکاشتر بهعنوان یک متن مهم دینی و حکومتی استفاده شود. تا با توجه به جامعیت این متن، تبیین این پدیده صورت گیرد. هدف اصلی این پژوهش طراحی مدل حکمرانی خوب از عهدنامۀ مالکاشتر و بررسی اسناد بالادستی کشور از نظر میزان توجه به مؤلفههای حکمرانی خوب برگرفته از عهدنامه مالکاشتر بوده است. روش پژوهش مبتنی بر شیوۀ توصیفی تحلیلی، اسنادی و تحلیل محتوا است و برای استخراج اصول حکمرانی خوب از عهدنامۀ مالکاشتر از روش دادهبنیاد بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر اسناد بالادستی، در قانون اساسی و برنامۀ پنجم توسعه به مؤلفههای حکمرانی خوب مستخرج از عهدنامۀ مالکاشتر توجه شده و در سند چشمانداز بهدلیل ماهیتی که برای طراحی یک افق مطلوب دارد به همۀ مؤلفههای حکمرانی خوب از جمله مؤلفۀ تنظیم مناسب قوانین و ایجاد ثبات در جامعه توجه نشده است.
حکمرانی خوب
عهدنامه مالکاشتر
نظریه دادهبنیاد
اسناد بالادستی
2018
05
22
115
135
https://nab.basu.ac.ir/article_2263_79095b7a36ba922842b52488ce6a0835.pdf