2024-03-29T15:08:15Z
https://nab.basu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=310
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
تحلیل متنشناسی خطبة شقشقیه بر اساس نظریة کنش گفتاری «سرل»
علی
نجفی ایوکی
امیرحسین
رسول نیا
علیرضا
کاوه نوش آبادی
نظریة «کنش گفتاری» یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزة دانش زبانشناسی بهشمار میرود که در آغاز توسط «آستین» مطرح شد و پس از او، «سِرل» طبقهبندی پنجگانهای را برای آن ارائه داد. پایة نظریة کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقشهای فعل و بهدنبال آن جمله را در فرآیند گفتمان میتوان به پنج دسته کنشهای اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی تقسیمبندی کرد. بررسی و تحلیل متنشناسی متون دینی ازجمله قرآن کریم و نهجالبلاغه، براساس این نظریه میتواند یکی از راههای درک و شناخت بهتر لایههای پنهان این کتب دینی باشد. خطبة شقشقیه یکی از خطبههای مهم نهجالبلاغه است که علاوه بر دربر داشتن آموزهها و عبرتهای دینی و اخلاقی، از شاکلة نیرومندی در بعد زبانی برخوردار است. از اینروی، پژوهش حاضر میکوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا و بافت موقعیتی متن و با بهرهگیری از روش آماری، خطبۀ یادشده را بر اساس این نظریه مورد بررسی قرار دهد تا کنشهای گفتاری و دلایل آن را تحلیل و تبیین نماید. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که کنش گفتاری اظهاری در این خطبه از بیشترین بسامد برخوردار است؛ چرا که امام(ع) بهطورکلی در خطبه، به دنبال بیان کردن، شرح و گزارش دادن ماجرای تاریخی سقیفه میباشد و بر این امر اصرار دارد که حکومت حق ایشان بوده که غصب شده است؛ بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گویندة سخن در خطبه متناسب و همگون است.
حضرت علی(ع)
خطبة شقشقیه
تحلیل گفتمان
نظریة کنش گفتاری
سرل
2017
10
23
1
17
https://nab.basu.ac.ir/article_2045_913889086fc6e2b6d355d81552f22a52.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
تصویرپردازی صحنههاى بهشت در کلام امام علی(ع) براساس دیدگاه سیّد قطب (موردکاوی کتاب تمام نهجالبلاغه)
زینه
عرفت پور
معصومه
نعمتی قزوینی
تصویر، در بلاغت قدیم وجود ندارد بلکه اصطلاحی جدید است که در پرتو بلاغت جدید به وجود آمده است. در بلاغت قدیم، عناصر صور خیال مانند تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه، ابزارهای آفرینش تصویر بودهاند؛ حال آنکه تصویرپردازی از نگاه بلاغت جدید افزون بر صور خیال، از طریق انسجام موجود در واژهها، عبارات، موسیقی، حرکات، رنگها، تقابل، گفتگو و ... نیز صورت میگیرد. سیّد قطب برای نخستین بار در کتاب «تصویرپردازی هنری در قرآن» شیوۀ بیانی برخی از آیات را بر اساس عناصر تصویرپردازی هنری مورد بررسی قرار دادهاست. از آنجا که تصویرپردازی یکی از ویژگیهای اساسی خطبههای نهجالبلاغه است، مقالۀ حاضر با هدف تطبیق یکی از نظریات بلاغت جدید در یکی از ارزشمندترین متون اسلامی و در قالب روش توصیفی- تحلیلی، عناصر تصویرپردازی هنری صحنههاى بهشت را در خطبههای 7، 8، 16 و 17 و وصیتهای 1 و 2 در کتاب تمام نهجالبلاغه استخراج و تحلیل کرده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که تخییل حسی، تجسیم، هماهنگی هنری، گفتگو، رنگ، حرکت، توصیف و موسیقی از عناصر پرکاربرد در صحنههای مورد مطالعه است.
بلاغت جدید
نظریة سیّد قطب
تصویرپردازی هنری
بهشت
تمام نهجالبلاغه
2017
10
23
19
40
https://nab.basu.ac.ir/article_2051_30f300402938c1e2cc18687db2077ab8.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
رهیافتی صورتگرایانه بر خطبۀ آفرینش طاووس در نهجالبلاغه
عزت
ملاابراهیمی
محیا
آبیاری قمصری
نقد فرمالیستی یا صورتگرایانه از جمله نظریههای نقد ادبی در حوزۀ زبانشناختی بهشمار میرود که در اوایل قرن بیستم میلادی در روسیه شکل گرفت. در مکتب فرمالیسم ارزش یک اثر هنری تنها وابسته به شکل، فرم، چگونگی ساخت و ویژگیهای دیداریاش است. فرمالیستها اثر ادبی را صرفاً با تکیه بر مسائل زبانی چون وزن، قافیه، قالب، صامت، مصوّت، هجا، صور خیال و صنایع بدیعی بهصورت مستقل و مجزا مورد مطالعه قرار میدهند و به مسائل دیگری چون بافت فرهنگی، اجتماعی و... توجه کمتری دارند. در پژوهش پیشرو خطبۀ آفرینش طاووس از دیدگاه فرمالیستها مورد واکاوی قرار گرفته و جانب فرم، شکل و توازن این خطبه با معنا مطابقت داده شدهاست. نگارندگان با الهام از رهیافتهای مکتب فرمالیستی، به تحلیل نقش هر یک از عناصر یادشده در متن ادبی پرداخته و کوشیدهاند تا روابط درون متنیِ خطبه را با کارکردهای ساختاری آن بیان کنند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که توازن آوایی، نحوی، واژگانی، صورتهای تشبیهی، استعاری و کنایی و کاربردهای مجازی در تناسب کامل با معنای خطبه بهکار رفته و همگی در تحقق هدف خطبه که تبیین زیبایی آفرینش طاووس است، نقشآفرین بودهاند.
نقد ادبی
صورتگرایانه
خطبه آفرینش طاووس
متن
انسجام
2017
10
23
41
59
https://nab.basu.ac.ir/article_2052_76322e315149cc45f3527804e986a29b.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
سبکشناسی لایۀ نحوی- بلاغی نامۀ سیویک نهجالبلاغه (بررسی موردی انواع همپایگی و روابط معنایی)
صلاح الدین
عبدی
مهتاب
کیانی
نهجالبلاغه دومین منبع معارف اسلامی بهشمار میرود که امیر بیان امام علی(ع) در آن برنامۀ زندگی فردی و اجتماعی و حتی سیاسی را با سبک و ساختار ویژهای بیان نمودهاست. از این رهگذر میتوان به سبک نامۀ سی و یکم اشاره کرد؛ این نامه شامل وصیت امام علی(ع) به فرزندش امام حسن(ع) است. استفادۀ گسترده از انواع ساختهای همپایه یکی از ویژگیهای سبکی امام(ع) در این اندرزنامه است؛ از آنجا که استفاده از اینگونه ساختها در نامۀ سی و یکم، نمود بالایی دارد، پژوهش حاضر بر آن است که با روش توصیفی– تحلیلی به بررسی ساختهای همپایه در این نامه بپردازد و ارتباط آن را با دو حوزۀ موسیقایی و بلاغی مشخص نماید و در نهایت بخشی از زیباییآفرینی کلام امام(ع) را تبیین کند. ساختهای همپایه در این نامه به سه نوع همپایگی ترکیبی، همپایگی موسیقایی و همپایگی بلاغی تقسیم میشود. مهمترین یافتههای پژوهش حاکی از آن است که از مهمترین ویژگی ساختهای همپایه در این نامه استفاده از همپایگی ترکیبی تام و جزئی در انواعِ جملات اسمیه، فعلیه، انشائیه و ... است و همپایگی موسیقایی سهم بیشتری را در همراهی با همپایگی ترکیبی دارد. همراهی همپایگی موسیقایی و بلاغی با همپایگی ترکیبی، علاوه بر اینکه در زیباآفرینی کلام تأثیر بالایی دارد، در ایجاد طراوت در فضای نامه و تأثیرگذاری بر مخاطب نیز نقش بهسزایی دارد.
سبکشناسی
همپایگی
نهجالبلاغه
نامۀ سی و یکم
2017
10
23
61
81
https://nab.basu.ac.ir/article_2053_6587af6203364267891e4bbde1b99507.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
سیاست عملی و فنون حکمرانی امام علی(ع) مطالعه موردی حکومتمندی در نامههای نهجالبلاغه
نصرت
بامری
مرتضی
منشادی
روح الله
اسلامی
سیاست از دو بخش نظری و عملی تشکیل شده است. در بخش نظری مبانی، مفاهیم، اهداف و روشها و در بخش عملی شیوۀ اجرا و طراحی و برنامهریزی مورد تأکید است. حکومتمندی به معنای فکر کردن در باب نهادهای حکومتی هر دو جنبه را مورد تأکید قرار میدهد. این مقاله میکوشد با تفسیر نامههای نهجالبلاغه به تبیین موضوع حکومتمندی از زاویۀ دید امام علی(ع) بپردازد. علی(ع) نامهها را زمانی نوشته است که در رأس هرم حاکمیت قرار داشته و بر همین اساس با توجه به آرمانها و اهداف حکومت اسلامی، فنونی عملی جهت تدبیر عرصۀ عمومی به وجود آورده است. در این پژوهش حکومتمندی را با سه شاخص فنون آرمانی، جایگاهی و غیریتساز مورد بررسی قرار دادهایم تا نشان دهیم که در مناسبات قدرت و شبکۀ جایگاههای سیاسی، امام(ع) چه رویههای نهادی و عقلانی جهت حل مسائل پیشنهاد دادهاست. نتیجۀ پژوهش نشان داد که شیوۀ حکمرانی امام(ع) دارای فنون، نهادها و رویههایی است که از آن میتوان بهعنوان حکومتمندی بهره برد.
سیاست عملی
فنون حکمرانی
نهجالبلاغه
امام علی(ع)
نامهها
2017
10
23
83
100
https://nab.basu.ac.ir/article_2054_d367376bfb8ac89aa5c24e62df74dd7c.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
شبکۀ شعاعی معنای «دیدن» در خطبههای نهجالبلاغه بر پایۀ معناشناسی شناختی قالبی (بررسی موردی فعل رأی با تکیه بر ترجمههای دشتی، جعفری و شهیدی)
نصراله
شاملی
فرزانه
حاجی قاسمی
جستار حاضر میکوشد که با رویکردی شناختی و با تکیه بر روش وصفی ـ تحلیلی شبکۀ شعاعی معنای فعل «دیدن» را در بافت زبانی ـ گفتاری سخنان امیرالمؤمنین (ع) براساس نظریۀ معناشناسی شناختی قالبیِ فیلمور، بررسی و تحلیل نماید. فعل دیدن از جمله افعالی است که بر پایۀ شناخت و معرفت انسان حوزۀ معنایی گستردهای را به خود اختصاص داده است. معنای محوری و اصلی «دیدن»، دیدن با چشم بهعنوان اندام جسمانی انسان است؛ اما فعل مذکور، در ترکیبهای همنشینیِ متفاوتی میتواند گسترۀ معنایی خود را وسعت دهد و بر دیدن درونی و غیرمادی مانند فهمیدن و باورداشتن نیز دلالت کند. ازین رو، کوشیدهایم بسط معنایی فعل «دیدن» را در گفتار امام (ع) بررسی کنیم. طبق دیدگاه شبکۀ شعاعی، هر واژه، دارای یک معنای مرکزیِ محسوس است که بر حسب موقعیتش در بافتهای مختلف زبانی ـ گفتاری، معانی حاشیهای جدیدِ انتزاعی را به وجود میآورد. قالبهای معنایی فعل «دیدن» در خطبههای بررسیشده عبارتند از: دیداری ـ ادراکی، فهمیدن، پنداشتن، دانستن، باورداشتن، یافتن، درککردن و تصمیمگرفتن؛ البته در برخی از نمونهها، فعل «رأی» در دو قالب معناییِ متفاوت، در کنار یکدیگر، بهکار رفته است. با این وجود در ترجمههای دشتی، جعفری و شهیدی به این نکته توجه کافی نشده است.
نهجالبلاغه
معناشناسی شناختی
شبکۀ شعاعی
هممعنایی
نظریۀ معناشناسی قالبی
فعل دیدن
2017
10
23
101
124
https://nab.basu.ac.ir/article_2055_9b742351926153b18cb15e27560342a7.pdf
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
نشریه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5233
1396
5
19
فتنهشناسی و راهکارهای مقابله با آن در کلام امام علی(ع)
محمد
شریفانی
فتنه، در اصطلاح ادبیات سیاسی اسلام، ناظر بر اموری است که حق و باطل در آن به هم آمیخته میشود؛ بهگونهای که به سادگی نمیتوان میان آنها تفکیک کرد. در اهمیت شناخت فتنه همین بس که بقا و زوال جامعه در گرو فتنهشناسی و راهکار مقابله با آن است و شناخت به موقع، بررسی، تحلیل و رفع فتنههای اجتماعی در جامعۀ اسلامی از اهمیت بسیاری برخوردار است. در کتاب شریف نهجالبلاغه، به این موضوع اشاره شده و از آنجا که زندگی امیرالمؤمنین(ع) با انواع بحرانها و فتنهها همراه بوده، تحلیل آن میتواند عامل روشن و مؤثری در شناخت فتنهها باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیل اسنادی به روش توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور کلمات امیرالمؤمنین(ع) از نظرگاه فتنههای اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و به بسترهای ایجاد فتنهها اشاره شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد دنیاگرایی فاسقانه و دینداری جاهلانه دو بستر مهم در ایجاد فتنهها است. مورد توجه قرار دادن فرمایشهای امیرالمؤمنین(ع) در مورد فتنههای اجتماعی هم از سوی حاکمان و هم از سوی مردم، میتواند جلوی بروز بسیاری از فتنههای غبارآلود را گرفته و یا در صورت بروز، آسیبهای آن را به حداقل رسانده و زمینه را برای دنیای بهدور از فتنه فراهم نماید.
فتنه
فتنههای اجتماعی
مقابله با فتنه
بصیرت
نهجالبلاغه
2017
10
23
125
141
https://nab.basu.ac.ir/article_2056_6720b1430a79e0dd7b14f0f0eeed4c94.pdf