دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
بررسی عهدنامه امیرمؤمنان(ع) به مالک اشتر از منظر کارکردهای فقه سیاسی
1
17
FA
بشری
عبدخدایی
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
bshabd70@gmail.com
محمدتقی
فخلعی
استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
fakhlaei@um.ac.ir
10.22084/nahj.2021.14796.1931
فقه سیاسی در مواجهه با چالشهای عصر حاضر نیازمند تبیین دقیق مبانی خویش است تا بتواند کارآمدی خود را در عرصههای اجتماعی به اثبات رساند. از جملۀ رویکردهای مورد توجه در این خصوص، رهیافت مقاصد محور به فقه است. دستیابی به رویکرد مقاصد محور نیازمند شناسایی مقاصد شریعت و اهداف دین از منابع فقهی و تبیین کارکرد آن در فرایند استنباط است، امری که نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، با مطالعه موردی اهداف شریعت درعهدنامۀ امیرمؤمنان(ع) بررسی کرده است. در این راستا نامه 53 نهجالبلاغه از منظر کارکرد فقه سیاسی در دو جنبه مورد توجه قرار گرفته است. اول؛ بحث شناخت مقاصد شریعت در فقه سیاسی که در این نامه با توجه به محتوا و فضای صدور آن میتوان مقاصدی مانند عبودیت، عدالت، اعتدال و نفی استکبار ورزی، حفظ امنیت و رفق و مدارا را ردیابی کرد. توجه به ابعاد این مقاصد میتواند ویژگیهای یک حاکم دینی و تفاوت نظام سیاسی الهی را از سایر نظامهای سکولار روشن سازد. دومین کارکرد این نامه نیز در مسائل فقه سیاسی با بررسی اصل اولیه در برخورد مسلمانان با غیرمسلمانان که از مباحث بنیادین جهاد در اسلام است موردتوجه است و حاصل آن با توجه به سخنان امیرمؤمنان(ع) و تحلیل نصوص ذیل مقاصد شریعت، برگزیدن اصالت صلح در عرصه روابط بینالملل فقه سیاسی است.
نهجالبلاغه,عهدنامه مالک اشتر,فقه سیاسی,مقاصد شریعت,جهاد و صلح
https://nab.basu.ac.ir/article_3963.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3963_8537dcd9aa891bb1e1442322e033010b.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
بررسی معناشناسی واژۀ چند معنای أمر با تأکید بر رابطۀ همنشینی و تعیین مصادیق آن براساس بافت در نهجالبلاغه
19
39
FA
علیرضا
طبیبی
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران
a-tabibi@araku.ac.ir
کبری
حیدری
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران
az.kobraheidary.82.a@gmail.com
10.22084/nahj.2021.22249.2512
دستیابی به معانی و شناخت واژگان در گرو پژوهش در علوم خاصی چون معناشناسی است؛ چراکه معناشناسی از علومی است که به شناخت دقیق واژگان و کشف معانی نهفتۀآنها در متون مختلف میپردازد. از شیوههای معناشناسی، بحث چند معنایی واژگان است که از آن به علم وجوه و نظایر تعبیر کردهاند، به این معنا که یک واژه بهگونهای در بافت نهجالبلاغه جای گرفته است که با وجود شباهت در لفظ و حرکات در هر بافت زبانی، معنایی غیر از معنای نخست دارد، در واقع اینکه یک لفظ بیش از یک معنا داشته باشد را چند معنایی میگویند. این پژوهش در صدد است تا از طریق روش تحلیلی- توصیفی و تقسیم واژگان همنشین در سه گروه اسمی، فعلی و وصفی و با استخراج معانی متعدد واژۀ «امر» در نهجالبلاغه وجوه متعدد معنایی آن را مورد بررسی قرار دهد و از این طریق پی به چندمعنایی بودن این واژه ببرد. در این تحلیل معناشناختی مشخص شد واژۀ «امر» در بافتهای موضوعی متفاوت و در اثر همنشینی با برخی واژگان، معانی متعددی چون فرمان خداوند، جنگ، حکمیت، خلافت و... را پذیرفته است. به عبارتی درک معنای مختلف این واژه منوط به بافتی است که در آن لحاظ شده است هر چند غالبِ معانی استعمالی برای این واژه در نهجالبلاغه از طریق بافت موقعیتی قابلدرک است.
معناشناسی,چند معنایی,همنشینی,بافت,امر,نهجالبلاغه
https://nab.basu.ac.ir/article_3957.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3957_d1671981e7a3aa7271d1cb02d20fd0ca.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
تأثیرپذیری ابن نباته فارقی از خطبه جهاد امام علی (ع) با محوریت تضمین (با تکیه بر شرح ابنابیالحدید)
41
56
FA
مهرداد
آقائی
0000-0002-3396-5189
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
almehr55@yahoo.com
محمدرضا
شادمنامن
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
hosseins3706@gmail.com
شیما
تقی پورکندسر
دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
komeil.2222@yahoo.com
10.22084/nahj.2020.20326.2375
نهجالبلاغه به اذعان غالب نهجالبلاغه پژوهان، کتابی فرادانش بشری است که فهم تفصیلی آن لازمة تسلط به دانشهای ارزشمندی چون علوم بلاغی است. کلام امام همام توأم با فصاحت و بلاغت دیدگان همۀ سخنوران و بلاغتپژوهان را خیره و متحیّر نموده است. هدف این مقاله نمایش و پایش چنین عرصههایی از سخنوری و خیالپروری امیرمؤمنان(ع) در یکی از خطبههای غرّای ایشان معروف به خطبه جهاد و مقایسه آن با خطبههای جهادی ابننباته فارقی، با تکیه بر شرح ابنابیالحدید است و پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه ابننباته در خطبههای خود از کلام امام همام بهره جسته و موفق بوده است. این مقاله با روش تطبیقی- تحلیلی بر آن است تا با مقایسه و مقابله خطبه جهادی 27 امام علیهالسلام با خطبههای پنجگانه جهادی ابننباته این مسأله را تبیین کند که نهجالبلاغه علاوهبر فصاحت و بلاغت دارای معانی ژرف و مفاهیم والایی است که با فطرت انسان گرهخورده و از سرچشمه وحی مایه گرفته است و در خطبههای آن از تشبیهات و استعارات و نکتههای دقیق بلاغی استفاده شده است؛ درحالیکه در خطبههای جهادی ابننباته تکلّف و صنایع بدیعی بیشازحد متن خطبهها را بیروح و تصنعی ساخته است، هر خطیب سخنوری در رکاب همانندی و مقابله با جوهر تابناک نهجالبلاغه جز اظهار عجز و ناتوانی خود قدمی برنداشته است؛ چراکه در آسمان بلاغت هیچ اختری را یارای مشاکله با آفتاب بلاغت نیست. کلام امام در عین فصاحت و بلاغت، موجز و رسا است، درحالیکه ابننباته در خطبههای خود با بهرهگیری از اطناب و اطالة کلام نتوانسته پای در رکاب نهجالبلاغه بگذارد.
نهجالبلاغه,امام علی(ع),ابننباته فارقی,ابنابیالحدید,خطبة 27 جهاد,تضمین
https://nab.basu.ac.ir/article_3958.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3958_e49203e82864c7a880fc8c78e9da61ec.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
جستاری بر حسن و قبح عقلی از دیدگاه نهجالبلاغه
57
70
FA
محمد
عباس زاده جهرمی
استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.
m_abas12@yahoo.com
معصومه
مصلی نژاد
دانشجوی دکتری رشته ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
ma.mosalla@yahoo.com
10.22084/nahj.2021.16991.2092
حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش کلام اسلامی است که نتایج مختلفی در حوزهها و شاخههایی چون اخلاق و عقاید دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعی و محصول احکام میدانند و معتزله و شیعه آن را از احکام عقل و مقدّم بر شرع دانستهاند. طبق دیدگاه دسته دوم، حسن و قبح احکام، تابع مصالح و مفاسد آنهاست. حکم حَسَن تابع مصلحت و حکم قبیح دارای مفسده است. البته به جهت محدودیتهای عقل آدمی، یافتن مصالح و مفاسدِ پشتیبان و یا حسن و قبح احکام، صرفا برای برخی احکام محقق میشود نه بهصورت قاعده کلی. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی مبتنی بر روشی کتابخانهای در پی تحقیق پیرامون نگرش نهجالبلاغه به مسئله حُسن و قبح و پاسخ به این سؤال است که آیا میتوان از آن بر نظریه حسن و قبح اقامه دلیل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوری پژوهش ممکن است برخی ادعا کنند که این کتاب دغدغه مسأله حسن و قبح را نداشته و اشارهای به این اصل ندارد. حال آنکه از برخی تعابیر آن میتوان بر اثبات و تأیید مدعای این اصل مهم کلامی بهره گرفت. از این رو، به کمک نگرش نهجالبلاغه به مسئله فطرت، نقش و جایگاه عقل و همچنین گوشههایی از بیانات امام (ع) میتوان پاسخ پرسش پژوهش را یافت؛ با توجه به این نکته که عقلی بودن حسن و قبح، وجدانی است. اقامه دلایل و شواهد نقلی بر آن بیشتر جنبه تنبیهی و برطرفکنندگی غبار غفلت از آن دارد.
حسن و قبح عقلی,نهجالبلاغه,حسن و قبح شرعی,عقل,فطرت
https://nab.basu.ac.ir/article_3863.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3863_eced45297d7c794b4534d201e66ce09a.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
کاربست نظریۀ کنش گفتاری جان سرل در خوانش خطبۀ غرّاء
71
95
FA
فاطمه
دست رنج
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک، ایران
f-dastranj@araku.ac.ir
کیوان
احسانی
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک، ایران
k-ehsan@araku.ac.ir
منصوره
عرب
دانشآموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک، ایران
arab.hm@yahoo.com
10.22084/nahj.2021.22769.2552
خطبۀ غرّاء با عنایت به ارزش ادبی و اخلاقی ویژهاش، تحلیلهای گوناگونی را میطلبد. با عنایت به آنکه کاربست مباحث زبانشناسی در مطالعه متون دینی، امکان واکاوی زوایای گوناگون مسئله پژوهشی را فراهم مینماید، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریۀ کنشگفتاری جان سرل، واکاوی خطبۀ غرّاء را مدنظر قرار داد تا بتوان با عنایت به این رویکرد، خوانش ساختارمندی از خطبۀ غرّاء که از شاکلۀ زبانی قدرتمندی در ارائه مضامین مهم برخوردار است ارائه داد. بررسی مزبور روشن ساخت که از میان کنشهای گفتاری پنجگانه، کنش گفتاری اظهاری، ترغیبی و عاطفی در خطبۀ غرّاء نمود دارد. البته روح کلی فعل مضمون در سخن، با توجه به بافت درون زبانی در استفاده از پارهگفتارهای سجعگونه و موزون و نیز توصیف و استعارهها و از آنسو بافت موقعیت خطبه که زمینه ایراد این خطبه را سبب شده است، کنش گفتاری ترغیبی و عاطفی است که در لایۀ غیرمستقیم کنش گفتاری، مخاطب را از دنیاگرایی و غفلت از مرگ تحذیر داده و به تقوای الهی و توشهبرداری برای آخرت ترغیب مینماید. آنچه ضریب تأثیر کنشهای گفتاری را دو چندان میکند، کیفیت استفاده از این کنشهای گفتاری است که خطی نبوده و دارای فراز و فرود است. پیش از رسیدن به نقاط اوج که میبایست کنش ترغیبی و عاطفی غیرمستقیم صورت گیرد، کنش اظهاری زمینهسازی مناسب را فراهم میکند.
کنش گفتاری,جان سرل,نهج البلاغه,خطبۀ غرّاء
https://nab.basu.ac.ir/article_3959.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3959_6e782c5f8ddd0ef598d6c0f6a904fb70.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
مطالعه حقوق مالی زن در آیینه حقوق موضوعه ایران و آموزههای قرآنی و علوی
97
116
FA
مریم
فخاریان
مربی گروه حقوق دانشگاه پیام نور، همدان، ایران
fakharian17@yahoo.com
آیت
مولایی
استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
ayet.publiclaw@gmail.com
10.22084/nahj.2020.22312.2516
زن بهعنوان یکی از عناصر دوگانۀ تشکیلدهنده حیات اجتماعی، در ابعاد گوناگون پیوسته موردتوجه ادیان و نظامهای حقوقی مختلف بوده است. یکی از موضوعات مهم در مورد زنان، «حقوق مالی» آنها بوده است. نگاهی به آموزههای قرآنی و علوی گویای آن است که به این قبیل حقوق زنان توجه شده است. نوشتار حاضر با درک چنین اهمیتی و با استفاده از روش تحقیق: توصیفی-تحلیلی، به این سؤال پاسخ داده است: حقوق مالی زن در حقوق ایران و آموزههای قرآنی و علوی چیست؟ در پاسخ به این سؤال، چنین نتیجهگیری شده است؛ نخست؛ هم در قوانین ایران و هم در نظام حقوق مالی اسلام، از اساس، زن همانند مرد از نظام مالی مستقل و در نتیجه از حقوق مالی مستقل برخوردار است. دوم؛ علیرغم نابرابری در حقوق مالی زن و مرد در دیدگاه قرآنی و علوی، در اشکال دیگری، این نابرابریها تعدیل شده است و البته چنین تعدیلی به معنای حرکت در مسیر «برابری در حقوق مالی» نیست. سوم؛ از آنجاییکه اهداف غایی در آموزههای قرآنی و علوی، فراتر از حقوق فردمحورِ زن است؛ درنتیجه حقوق مالی زن را باید در آن فضا و در راستای موضوعاتی همچون عبودیت و تحکیم خانواده تفسیر کرد. چهارم؛ حقوق مالی زن در قوانین موضوعه ایران تفاوت اساسی با آموزههای قرآنی و علوی ندارد.
نهجالبلاغه,حقوق مالی زن,آموزههای قرآنی,آموزههای علوی,حقوق موضوعه ایران
https://nab.basu.ac.ir/article_3699.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3699_dc0f0f3a44b68f4821e04f2c35fb2d86.pdf
دانشگاه بوعلی سینا
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
2345-5233
2345-5241
9
33
2021
05
22
واکاوی و نقد اشارههای علمی در حاشیه ترجمه دشتی و تطبیق آن با نهجالبلاغه
117
134
FA
سمیرا
کرمی راد
دانشجوی کارشناسی ارشد نهجالبلاغه، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
samira.karamirad12@gmail.com
مریم
جلیلیان
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
jalilian.ma@lu.ac.ir
عابدین
درویشی پور
استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
darvishpor.a@lu.ac.ir
10.22084/nahj.2021.21777.2485
امام علی(ع) در گسترۀ مباحث مطرحشده در نهجالبلاغه و در جهت تبیین نظم و غایتمندی جهان خلقت، انسان را متوجّه حقایقی از آفرینش ساختهاند که بسیاری از آنها را میتوان با کشفیّات علمی معاصر همسو دانست. محمّد دشتی در حاشیة ترجمة خود، برخی از این مباحث را با علوم رایج در عصر حاضر مطابقت داده و کلام امام(ع) را اشارهای به این علوم معرفی کرده است. در پژوهش حاضر سعی شده است که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مقایسة محتوای این علوم با سخنان امام(ع)، گفتههای دشتی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. برآیند پژوهش نشان داد که بیشتر علوم ذکرشده در حاشیۀ ترجمة دشتی، از جمله مبحث امواج الکترومغناطیس، صوتشناسی و حشرهشناسی، به دلیل وجود نکات دقیق یا مباحث کلّی و گستردة علمی در نهجالبلاغه، صحیح است و میتوان سخنان امام(ع) را اشارهای به این علوم دانست، حال آنکه در مواردقابلتوجهی، ازجمله فلزشناسی، سنگشناسی و حیوانشناسی، توجیه علمی مشخّصی وجود ندارد و در کلام امام(ع) اشارهای به علوم یادشده دیده نمیشود. همچنین در شمار اندکی از آنها، دقّت لازم در بیان عنوان علم، صورت نگرفته است. بدین معنا که برخی، بهعنوان یک رشتة علمی مستقل مطرح نیست یا عنوان علم ارائه شده از سوی دشتی با تعاریفی که در کتابهای تخصصی آمده همخوانی ندارد.
اشارههای علمی,ترجمۀ دشتی,نهجالبلاغه
https://nab.basu.ac.ir/article_3806.html
https://nab.basu.ac.ir/article_3806_d33ad8f2fe572d5eeabe2a20de2653cf.pdf