نقدی بر ترجمۀ کنایات در نهج‌البلاغه (مطالعۀ موردی: «لا أبَا لَک» و «لا أبَا لِغَیرِک»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران

2 دانشجوی کارشناسی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم و فنون قرآن تهران

چکیده

وجود صنایع ادبی اعم از اصطلاحات و مجازها در متون، هر چند مایۀ شیرینی و زیبایی کلام است، اما گاه دستیابی به معنای دقیق آن‌ها، امری ساده نیست. به ویژه در عبارات کنایی، کشف معانی و مفاهیم، همواره از حاصل جمع جبری و سادۀ معانی واژگان به دست نمی‌آید؛ ازاین‌رو کاربست آن‌ها در متون روایی، ازجمله نهج‌البلاغه موجب دیریابی مراد معصوم(ع) گشته است. دو عبارت کنایی «لا أبَا لَک» و «لا أبَا لِغَیرِک» ازجملۀ این اصطلاحات‌اند که تنها از معنایابی اجزای مرکّب و سپس کنار هم نهادن آن‌ها نمی‌توان به معنای حقیقی این عبارات دست یافت؛ بلکه فهم مقصود امام(ع) ناگزیر از توجه به قراینی همچون سیاق کلام، فضا و سبب صدور و ... است. عدم توجه به این مهم، مسئله‌ای است که ترجمه‌های نهج‌البلاغه بدان مبتلا هستند و جایگزینی معادل‌های نامناسب در آن‌ها، شبهۀ «وجود الفاظ نامتعارف در کلام امیرالمؤمنین(ع)» را به اذهان متبادر می‌سازد. این پژوهش، ضمن بررسی و نقد ترجمه‌های معاصر، در پی شبهه‌زدایی از این مقوله، با روش توصیفی ـ استنتاجی سعی دارد معادل‌های امروزی این دو عبارت را بیابد و نشان دهد که به‌جز معنای رایج نفرین یا ناسزا، معانی دیگری نیز می‌توان برای این اصطلاح در نظر گرفت اعم از مدح، تعجب، ترغیب، نکوهش و ... ازاین‌رو این کنایه از عبارات چندکاربردی محسوب می‌شود که معادل‌هایی نظیر «دشمنت بی‌حامی باد، شگفتا! چه کرده‌ای!؟ چرا نمی‌اندیشی!؟ غفلت تا کجا! و ...» می‌توانند بر آن دلالت کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critique on the Translation of Metaphor s in Nahj al-Balagha (Case Study: "Lā Abā Lak" and "Lā Abā Legayrek")

نویسندگان [English]

  • pouran mirzaei 1
  • Mohsen Khatami 2
1 Assistant Professor, Department of Hadith Sciences, Quran and Hadith University, Tehran
2 Undergraduate student of the University of Science and Education of the Holy Quran, Faculty of Quranic Sciences and Technology, Tehran
چکیده [English]

The existence of literary industries, including idioms in the texts, albeit is sweetish and beautifully word, but sometimes achieving their exact meaning is not easy. Especially in the Metaphorical Phrases, the discovery of meanings and concepts is not always obtained from the algebraic and simple meanings of the words; hence their application in narrative texts, including Nahj al-Balagha, has led to a lack of understanding of the purpose of the Imam. The two Metaphorical Phrases Lā Abā Lak" and "Lā Abā Legayrek" are among these idioms, which only the meaning of composite components and then put together, their true meaning cannot be reached; but the understanding of the Imam's purpose is inevitably involves paying attention to Evidences such as: style of an expression and circumstances of the issuance Etc. Not paying attention to this issue is a problem that Nahj al-Balagha's translations are plagued with and the replacement of inappropriate equivalents in them, creates a suspicion of "the existence of offensive words in the word of the Amir al-Momenin" in the minds. This research, while analyzing and criticizing contemporary translations, seeks to eliminate these doubts by deductive descriptive method, to find the correct equations of the present two terms, And shows that in addition to the main meaning, there are other meanings to the term such as "Why don't you think!?, How much neglect!, Why not come on your own?!, What have you done!?, Enemy your enemy Etc".

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Lā Abā Legayrek"
  • " Lā Abā Lak"
  • "Compound idioms "
  • "Metaphors"
  • "Translations of Nahj al-Balāgha"

مراجع

- آیتی، عبدالمحمد. (1378). ترجمۀ نهج‌البلاغه. چاپ سوم. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
- ابن‌أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1404). شرح نهج‌البلاغة. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی‏.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد. (بی‌تا). أسد الغابة فی معرفه الصحابة. بیروت: دار الکتاب العربی.
- ابن‌اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. تحقیق: محمود محمد طناحی. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
- ابن‌حجر عسقلانی، أحمد بن علی. (1415). الإصابة فی تمییز الصحابة. تحقیق: عادل احمد عبد الموجود. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‌شهر آشوب مازندرانى، محمد ‌بن على. (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. قم: علامه.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله. (1387). التمهید لما فی الموطأ من المعانی و الأسانید. تحقیق: مصطفى بن أحمد العلوی. بی‌جا: بی‌نا.
- ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن. (1415). تاریخ مدینة دمشق. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالفکر.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم. (1424). عیون الأخبار. چاپ سوم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌میثم، میثم بن علی. (1362). شرح نهج‌البلاغة. چاپ دوم. تهران: دفتر نشر الکتاب.
- ابن‌هشام، عبدالله بن یوسف. (1429). أوضح المسالک إلی ألفیه ابن مالک. بیروت: المکتبه العصریه.
- ازهرى، محمد بن احمد. (1421). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- اقبالی، عباس. (1388). «درآمدی در نقد ترجمه‌های کنایاتی از نهج‌البلاغه». حدیث‌پژوهی. ش 1، 180-205.
- اقبالی، عباس. (1396). «نشانه‌شناسی و تحلیل فرامتنی برخی از کنایات نهج‌البلاغه». حدیث‌پژوهی. شماره 18، 239-256.
- انصاری، محمدعلی. (بی‌تا). ترجمۀ نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات نوین.
- اولیائی، نبی الدین. (1376). ترجمۀ نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات زرین.
- بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401). صحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
- بیهقی نیشابوری، محمدبن­حسین. (1375). حدائق ‏الحقائق‏ فی ‏شرح‏ نهج‏البلاغة. تحقیق: عزیزالله عطاردی قوچانی. قم: بنیاد نهج‌البلاغه.
- بیهقی، علی­بن­زید. (1367). معارج نهج‌البلاغة. تحقیق: محمدتقی دانش­پژوه. قم: کتابخانه عمومی آیت­الله مرعشی نجفی.
- ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال. (1395).الغارات. تحقیق: جلال­الدین‏ محدث. تهران: انجمن آثار ملى‏.
- جعفری تبریزی، محمدتقی. (1380). ترجمۀ نهج‌البلاغه. مشهد: آستان قدس رضوی.
- ----------------. (1372). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. چاپ پنجم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376).الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین.
- حکمی، یحیی بن محمد. (2006). «من أسالیب العربیة لا أبَا لَک ـ لا جَرَم، دراسة لغویة: نحویة و دلالیة». المجلة الأردنیة فی اللغة العربیة و آدابها. مجلد 2. عدد 1، 61-77.
- خویى، ابوالقاسم. (1413). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌جا: بی‌نا.
- دشتی، محمد. (1379). ترجمۀ نهج‌البلاغه. قم: مشهور.
- دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت­نامه دهخدا. زیر نظر: جعفر شهیدی و محمد معین. تهران: روزنه.
- زبیدی، محمد مرتضى. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس‏. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالفکر.
- زمانی، مصطفی. (1378). ترجمۀ نهج‌البلاغه. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات نبوی.
- سرخسی، علی بن ناصر. (1373). أعلام ‏نهج‏البلاغة. تحقیق: عزیزالله عطاردی قوچانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.
- شهیدى، جعفر. (بی‌تا). ترجمۀ نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏.
- صادقی، سید جعفر؛ فقهی­زاده، عبدالهادی و دل افکار، علیرضا. (1396). «تأملی در روایات نکوهش عبدالله بن عباس در برخی منابع متقدم شیعی». علوم حدیث. ش 83، 97-116.
- صبان، محمد بن علی. (1425). حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة ابن مالک. تحقیق: عبدالحمید هنداوی. بیروت: المکتبه العصریه.
- طبرانی، سلیمان بن احمد. (1406). معجم الکبیر. چاپ دوم. تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- طبرسى، احمد بن على. (1403). الإحتجاج على أهل اللجاج. تحقیق: محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
- طبری، محمد بن جریر. (بی‌تا). تاریخ طبری. تحقیق: جمعی از محققان. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
- طریحى، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. چاپ سوم. تحقیق: احمد حسینى اشکورى. تهران: مرتضوی.
- طوسی، محمد‌بن حسن. (۱۳۹۰). إختیار معرفة الرجال. تحقیق: حسن مصطفوی. مشهد: دانشگاه مشهد.
- عاملی، جعفر مرتضی. (1396). ابن‌عباس و أموال البصرة. قم: مطبعه الحکمه.
- علامه حلى، حسن بن یوسف. (1381). ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال. تحقیق: آستان قدس رضوى.‏ مشهد: آستان قدس رضوى.
- فارسی، علی بن بلبان. (1414). صحیح ابن حبّان بترتیب ابن بلبان. چاپ دوم. تحقیق: شعیب الأرنؤوط. بیروت: مؤسسه الرساله.
- فراهیدى، خلیل بن احمد. (1409). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
- فیض­الاسلام، على نقى‏. (1379). ترجمه و شرح  نهج‌البلاغه . چاپ پنجم‏. تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام‏.
- مبرد، محمد بن یزید. (1409). الکامل فی اللغة و الأدب. تحقیق: نعیم زرزور. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- مجلسى، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. تحقیق: جمعی از محققان. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
- مدرس وحید، احمد. (1358). شرح نهج‌البلاغه. قم: احمد مدرس وحید.
- مسلم بن حجاج. (بی‌تا). صحیح المسلم. بیروت: دارالفکر.
- مغنیه، محمد جواد. (1358). فی ظلال نهج‌البلاغة. چاپ سوم. بیروت: دارالعلم للملایین.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1386). پیام امام امیرالمؤمنین (ع). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- میراحمدی، سید رضا؛ نجفی ایوکی، علی و لطفی‌مفرد، فاطمه. (1397). «تحلیل محتوایی و ساختاری نفرین‌های نهج‌البلاغه». پژوهش‌های نهج‌البلاغه. ش 56، 131-157.
- نصر بن مزاحم. (1404). وقعة صفین. چاپ دوم. تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی‏.
- هاشمى‌خویى، میرزاحبیب‌الله. (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة. تحقیق: ابراهیم‏ میانجى. تهران: مکتبه الإسلامیه.
- هلالى، سلیم بن قیس‏. (1405). کتاب سلیم بن قیس الهلالی. تحقیق: محمد انصارى زنجانى خوئینى. قم: الهادی.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار صادر.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 8، شماره 30
مرداد 1399
صفحه 113-133

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار